بیستون بزرگترین سنگ نوشته هخامنشی و ایران است که بدستور داریوش بزرگ در سال 521 قبل میلاد نوشته و در سال 2006 در یونسکو به ثبت رسید
بزرگترین سنگ نوشته هخامنشی
بیستون در امتداد مسیر تجاری باستانی قرار دارد که فلات مرتفع ایران را به بین النهرین پیوند می دهد و آثاری از دوران پیش از تاریخ تا دوره مادها، هخامنشیان، ساسانیان و ایلخانی در این سایت باستانی به جای مانده است.
امروزه نیز مسیر جاده اصلی تهران به کرمانشاه از کنار این سایت باستانی می گذرد و در سال توریست ها و ایرانگردهای بسیاری از این مجموعه باستانی دیدن می کنند.
بنای اصلی این محوطه باستانشناسی، نقش برجسته و کتیبهای به خط میخی است که به دستور داریوش اول، زمانی که او در سال 521 قبل از میلاد به تخت امپراتوری ایران رسید، سفارش داده است.
نقش برجسته داریوش را نشان می دهد که کمانی در دست دارد، به عنوان نشانه ای از حاکمیت، پایش را روی سینه چهره ای که به پشت در مقابل او خوابیده است و دستانش را به نشانه تسلیم بالا برده، قرار داده است.
در بالای نقش برجسته، نماد از اهورامزدا (فروهر) که نام وی چند بار در کتیبه آمده در حال اعطای حلقه قدرت به داریوش حجاری شده و داریوش نیز دست راستش را به نشانه نیایش به سوی وی بالا برده است.
طبق روایت های تاریخی، این شخصیت که زیر پای داریوش افتاده، نشان دهنده گئوماتا، مغ مادها و مدعی تاج و تخت است که ترور او منجر به به قدرت رسیدن داریوش شد.
در زیر و اطراف نقوش برجسته، حدود. 1200 سطر کتیبه که داستان نبردهایی را که داریوش در سالهای 521 تا 520 قبل از میلاد علیه فرماندارانی که سعی در تجزیه امپراتوری تاسیس شده توسط کوروش داشتند، به راه انداخت.
نقش برجسته داریوش در بیستون، در تاریخ ۲۲ تیرماه ۱۳۸۵ در شهر ویلنیوس لیتوانی به شماره ۱۲۲۲ در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید.

کتیبه به سه زبان نوشته شده است. قدیمیترین متن، متن عیلامی است که به داستان و روایت هایی اشاره میکند که پادشاه و شورشها را توصیف میکنند.
به دنبال آن یک نسخه بابلی از داستان و روایت های مشابه دنبال می شود. آخرین مرحله کتیبه از اهمیت ویژهای برخوردار است، زیرا در اینجا بود که داریوش برای اولین بار به زبان پارسی قدیم کارهای انجام شده خود را معرفی کرد.
این تنها متن یادگاری شناخته شده هخامنشیان است که به مستندسازی مجدد امپراتوری توسط داریوش اول می پردازد. همچنین شاهد تبادل تأثیرها در توسعه هنر و نگارش یادگاری در منطقه امپراتوری ایران است.
داریوش در کتیبه بیستون که به خط میخی و به سه زبان فارسی باستان ایلامی نو و اکدی بابلی نو نگاشته شده ابتدا خود و خاندانش را معرفی کرده است.
سپس واقعه قتل گئومات، به حکومت رسیدن خویش و شرح جنگ هایی که بر ضد حاکمان شورشی را آورده و در پایان کسی که این کتیبه را محو یا تخریب کند نفرین کرده است.
در واقع کتیبه داریوش که طولانی ترین کتیبه ای است که در دنیا به زبان فارسی باستان نگاشته شده و کلید کشف زبان های بابلی آشوری و همه زبان هایی است که به خط میخی نوشته شده است.
در محوطه بیستون همچنین بقایایی از دوره مادها (قرن هشتم تا هفتم قبل از میلاد) و همچنین از دوره هخامنشی (قرن ششم تا چهارم پیش از میلاد) و پس از هخامنشیان وجود دارد.

بر روی کوه مقدس بیستون در استان کرمانشاه، کتیبه چندزبانه قابل توجهی بر روی صخره ای آهکی در ارتفاع حدود 60 متری از سطح دشت حک شده است.
ایران در زمان هخامنشیان دارای جاده های شاهی متعدد مانند جاده شهر باستانی تخت جمشید به شوش و جاده ای که ایران را به بینالنهرین پیوند میداد یود که این کتیبه در امتداد این جاده قرار داشته که با نقش برجستهای به اندازه واقعی خالق آن، داریوش اول، پادشاه هخامنشی پارسی و سایر شخصیتها به تصویر کشیده شده است.
این متن منحصر به فرد است، زیرا تنها متن یادبود شناخته شده هخامنشیان است که یک رویداد تاریخی خاص را مستند می کند، که مربوط به استقرار مجدد امپراتوری توسط داریوش اول بزرگ است.
علاوه بر این، بیستون شاهدی برجسته بر مبادله مهم ارزشهای انسانی در توسعه هنر و نوشتار تاریخی است که سنتهای باستانی را در نقش برجستههای یادبود منعکس میکند. این کتیبه که دارای سه نسخه از یک متن است که به سه زبان مختلف نوشته شده است، اولین نوشته خط میخی بود که در قرن نوزدهم رمزگشایی شد.
کتیبه بیستون (به معنی مکان خدایان) که حدود 15 متر ارتفاع و 25 متر عرض دارد، به دستور داریوش اول در سال 521 قبل از میلاد ساخته شده است.

بخش اعظم آن پیروزی های او بر بسیاری از مدعیان تاج و تخت امپراتوری ایران را جشن می گیرد. این کتیبه به سه زبان مختلف به خط میخی نوشته شده است: فارسی باستان، ایلامی و بابلی.
زمانی که در قرن نوزدهم رمزگشایی شد، دری را به روی جنبه های ناشناخته قبلی تمدن های باستانی باز کرد. از این نظر، کتیبه بیستون برای آشورشناسی ارزشی مشابه با سنگ روزتا برای مصرشناسی داشته است.
نقش برجسته یادگاری مرتبط با متن شامل تصویری از داریوش شاه است که کمانی را به نشانه حاکمیت در دست گرفته و پایش را روی سینه پیکرهای که به پشت روی زمین در مقابل او خوابیده است، قرار داده است.
طبق روایت ها، این چهره نشان دهنده گوماتا، مدعی تاج و تخت است که ترور او منجر به به قدرت رسیدن داریوش شد. این بازنمایی نمادین از پادشاه هخامنشی در رابطه با دشمنش بازتاب سنتهایی در نقش برجستههای به یاد ماندنی است که مربوط به مصر باستان و خاورمیانه است و متعاقباً در طول امپراتوریهای هخامنشی و بعداً توسعه یافت.
محوطه 187 هکتاری بیستون همچنین بقایایی از دوران پیش از تاریخ تا دوره مادها (قرن هشتم تا هفتم پیش از میلاد) و همچنین از دوره هخامنشی (قرن های ششم تا چهارم پیش از میلاد) و پس از هخامنشیان را نشان می دهد. با این حال مهمترین دوره آن از قرن ششم قبل از میلاد تا قرن ششم پس از میلاد بود.

معیارهای یونسکو
معیار دوم: بنای یادبودی که توسط داریوش بزرگ در بیستون در سال 521 پیش از میلاد خلق شده، شاهد برجسته ای از تبادل مهم ارزش های انسانی در توسعه هنر و نوشتار تاریخی است.
بازنمایی نمادین پادشاه هخامنشی در رابطه با دشمنانش بازتاب سنتهایی در نقش برجستههای به یاد ماندنی است که مربوط به مصر باستان و خاورمیانه است و متعاقباً در طول امپراتوریهای هخامنشی و بعداً توسعه یافت.
معیار سوم: محوطه بیستون در امتداد یکی از مسیرهای اصلی پیوند ایران با بین النهرین و مرتبط با کوه مقدس بیستون واقع شده است.
شواهد باستان شناسی از سکونتگاه های انسانی وجود دارد که مربوط به دوران پیش از تاریخ است، در حالی که مهم ترین دوره آن از قرن ششم قبل از میلاد تا قرن ششم پس از میلاد بوده است.
کتیبه بیستون منحصربهفرد است، زیرا تنها متن یادگاری شناخته شده هخامنشیان است که یک رویداد تاریخی خاص را ثبت میکند، که مربوط به استقرار مجدد امپراتوری توسط داریوش اول بزرگ است. این اولین خط میخی بود که در قرن نوزدهم رمزگشایی شد.

محوطه جهانی بیستون
این محوطه حدود 187 تا ۲۰۰ هکتار وسعت دارد و در سال های اخیر توسط سازمان میراث فرهنگی حصارکشی و مدیریت شده است. برای بازدید از این سایت باستانی باید بلیط تهیه کنید و از پارکینگ بزرگ آن می توانید استفاده کنید.
آثار ارزشمند باستان شناسی که در این مجموعه به جا مانده است نشان دهنده آن است که این سایت باستانی از دوره پارینه سنگی میانه تاکنون محل سکونت انسان ها بوده است.
سراب و چشمه زیبای بیستون خود می تواند گواه این موضوع باشد، چرا که از دوران باستان، چشمه های بزرگ و همیشگی و رودخانه ها اولین دلایل یکجانشینی و سکونت انسان ها در یک مکان بوده است.
۱۵ اثر تاریخی در سایت باستانی بیستون وجود دارد که همه آن ها به ثبت ملی رسیده اند. این آثار عبارتند از کتیبه و نقش برجسته داریوش، نیایشگاه و دژ مادی، غار شکارچیان، نقش برجسته هرکول، نقش برجسته بلاش، نقش برجسته مهرداد دوم، نقش برجسته گودرز، کاروانسرای ایلخانی، دامنه و پرستشگاه پارتی، فرهاد تراش، سنگ های تراش خورده، بنای ناتمام ساسانی، وقف نامه شیخ علیخان زنگنه و کاروانسرای صفوی.
درباره کتیبه بیستون، اصلی ترین و مهمترین بنای باستانی سایت بیستون در ابتدای مقاله صحبت کردیم، در این بخش به معرفی سایر میراث فرهنگی و گردشگری در این محوطه می پردازیم.

نقش برجسته بلاش
در هنگام ورود به محوطه بیستون تقریبا اولین و شرقی ترین بنای باستانی که برای دیدنش نیاز به کمی پیاده روی در دل کوه زیبای بیستون است، نقش برجسته بلاش (عکس بالا) می باشد.
این نقش برجسته که در ارتفاع بیشتری نسبت به غار شکارچیان و سطح دشت بر دامنه کوه زیبای بیستون قرار دارد دارای نقش سه نفر می باشد.
نقش برجسته بلاش که یادگار دوران ساسانیان است از میان سه نفر نقش شده بر روی تخته سنگ چند وجهی که معروف به سنگ بلاش می باشد نقش فرد میانی متعلق به “بلاش شاه اشکانی” بوده که با دست چپ پیاله ایی را در دست گرفته و دست راستش را به طرف آتشدانی دراز کرده و ظاهراً چیزی به داخل آن می ریزد.
بر بدنه آتشدان کتیبه ایی در ۹ سطر به خط پهلوی اشکانی کنده شده و متن آن بدین صورت است: “این تصویر بلاش شاه شاهان، پسر بلاش شاه شاهان، نوه ….”. قدمت این نقش برجسته به قرون اول تا سوم میلادی بر می گردد.

کتبیه و نقش برجسته هرکول
در ادامه مسیر و پیمایش در جاده باستانی شاهی در بیستون تقریبا به دومین اثر باستانی یعنی مجسمه هرکول (عکس بالا) می رسید. این مجسمه در طی عملیات راه سازی و خاکبرداری مسیر با تراکتور در چند دهه پیش پیدا شد.
در این اثر در پشت سر هرکول پرآوازه ترین قهرمان اسطوره ای یونان باستان کتیبه و نقش هایی حجاری شده است. این نقش ها شامل درخت زیتونی است که به شاخه های آن تیردان و کماندانی آویزان است.
در کنار درخت گرز مخروطی شکل گره داری دیده می شود. کتیبه موجود به خط یونانی قدیم در هفت سطر و بر لوحی سنتوری به شکل معابد یونانی بوده و مضمون آن بدین شرح است: “به سال ۱۶۴ ماه پانه موی هرکول فاتح درخشان به وسیله هیاکنیتوس پسر پانتیاخوس به سبب نجات کل آمن فرمانده کل این مراسم برپا شد”.
تاریخ ایجاد این اثر به سال ۱۴۸ قبل از میلاد بر می گردد.

غار شکارچیان
این غار (عکس بالا) دارای فضای کوچکی بوده و به راحتی پس از پیمایش کمی از سطح دشت و پشت بنای هرکول قابل دسترسی است. در دوره پارینه سنگی میانی احتمالاً پناهگاه موقت شکارچی هایی بوده که پس از شکار در آنجا لاشه شکار را جهت حمل به اقامتگاه اصلی و قصابی آماده یا انبار می کردند.
علاوه بر ابزارهای سنگی مربوط به دوره پارینه سنگی میانی سفال هایی از دوره های تاریخی تا عصر حاضر در این غار کشف شده است که نشان دهنده اهمیت منطقه بیستون، وجود چشمه آب همیشگی، وفور شکار و آب و هوای مناسب برای سکونت انسان ها بوده است.
از این غار بقایای استخوان حیواناتی چون گوزن غزال، گاو وحشی اسب سانان و گراز نیز بدست آمده است. علاوه بر غار شکارچیان چند غار دیگر به نام های مرآفتاب، مرتاریک و مردودر مربوط به دوره پارینه سنگی میانی و جدید در محوطه باستانی بیستون وجود دارد که بازدید آن ها سخت و برای گردشگرات امکان پذیر نیست.

سراب بیستون
در روبروری کتیبه داریوش و تقریبا در مرکز محوطه باستانی بیستون(عکس بالا)، سراب بیستون قرار دارد. اگر غرب ایران را دروازه آسیا بدانیم بیشک کناره سراب بیستون یکی از اطراق گاه های مهم کاروان هایی است که از این دروازه می گذشتند.
وجود این سراب و شرایط طبیعی و مناسب پیرامون آن از دلایل مهم شکل گیری استقرارها در این ناحیه از دوره پارینه سنگی میانی تا دوران معاصر است.
در حاشیه شمالی سراب آثار جاده ای قدیمی کشف شده که باستان شناسان معتقدند این جاده بقایای راه شاهی در زمان هخامنشیان می باشد.
وجود آثار متعدد در حاشیه سراب نیز دلیلی بر این ادعا می باشد زیرا در گذشته نقش برجسته ها را در مکان هایی ایجاد می کردند که مسیر مهمی بوده تا از طریق آن واقعه و رخداد مهمی به اطلاع عموم رسانده شود.
نیایشگاه مادی
در زیر کتیبه بیستون و نقش برجسته داریوش در کنار دشت، آثاری از یک صفه باستانی وجود دارد. این صفه باستانی یک و نیم متر ارتفاع ده و نیم متر طول و هفت متر عرض دارد که به صورت خشکه چین با سنگ های نتراشیده ساخته شده است.
راهرویی به عرض یک و نیم متر و طول هفت متر این صفه را به دو بخش تقسیم کرده است. در انتهای این راهرو اتاقی به ابعاد ۶/۵ ۳/۵ متر قرار دارد که دو طرف آنرا شکاف کوه و انتهای آنرا دیواری به عرض یک و نیم متر و طول پنج و نیم متر مسدود می نماید. این صفه به عنوان نیایشگاهی از دوره ماد معرفی شده است.
پرستشگاه پارتی
این اثر که برخی از محققان آن را پرستشگاه پارتی نامیده اند، در واقع چند صفه سنگی است. این صفه ها توسط ۱۰ پله سنگی که در دل کوه کنده شده اند، به همدیگر مرتبط می شوند برخی از این پله ها در حدود ۸۰ سانتیمتر طول دارند.
بر روی صفه های فوقانی حفره هایی در سنگ تراشیده اند که قطر دهانه آنها ۳۵ سانتیمتر است. برخی از باستان شناسان این حفره ها را محل قرار گرفتن آتشدان های فلزی عنوان کرده اند و معتقدند که در دوره اشکانی در این محل مراسم نیایش انجام می شده است. به همین سبب آن را پرستشگاه پارتی نامیده اند.

نقش برجسته مهرداد دوم
در زیر کتیبه اصلی بیستون بر روی یک صخره سه کتیبه و نقش برجسته کوچک قرار دارد. نقش برجسته مهرداد دوم (عکس بالا) بین سال های ۸۷-۱۲۳ قبل از میلاد و در زمان مهرداد دوم مقتدرترین شاه اشکانی ایجاد شده است.
در این نقش برجسته مهرداد دوم و چهار نفر از ساتراپ های محلی به ترتیب اهمیت و جایگاهشان به صورت نیمرخ ایستاده اند و دست خویش را به حالت احترام بالا برده اند.
متاسفانه بخش اعظم این اثر در سال ۱۰۹۳ هجری قمری با ایجاد وقف نامه شیخ علی خان زنگنه از بین رفته است.
نقش برجسته گودرز دوم
در این نقش برجسته که مابین سال های ۳۸ تا ۵۱ میلادی ایجاد شده پیروزی گودرز شاه اشکانی بر مهرداد یکی از شاهزادگان اشکانی به تصویر کشیده شده است. نام مهرداد و گودرز به خط یونانی بر بالای نقش برجسته نگاشته شده است.
وقف نامه شیخ علی خان زنگنه
در این وقف نامه که به خط ثلث نگاشته شده شیخ علی خان زنگنه صدر اعظم شاه سلیمان در سال ۱۰۹۳ هجری قمری چهار دانگ از املاک نهر قره ولی و چمبطان را بر سادات فاطمی و دو دانگ را وقف بر مصارف کاروانسرای صفوی بیستون کرده است.
بنای نا تمام ساسانی
در قسمت جنوب غربی کتیبه بیستون یک بنای نیمه تمام از دوران ساسانیان (عکس پایین) به جا مانده است. بر اساس کاوش های باستان شناسی و مطالعه های بسیار مشخص شده است که این بنای سنگی متعلق به دوره ساسانی بوده که به صورت نیمه کاره رها شده و تنها دیوارهای پیرامونی آن ساخته شده است.
این بنا در وسط دشت بیستون قرار دارد و به راحتی بقابل بازدید است. در دوره ایلخانی بر روی بخش شرقی آن کاروانسرایی به طول ۸۵ متر و عرض ۸۰ متر ساخته شده است.
در اطراف حیاط مرکزی این کاروانسرا ۶۴ حجره و در میان آن مسجد کوچکی وجود دارد. پس از وقوع زلزله ای در دوره ایلخانی، کاروانسرا کاربری خود را از دست داد و در دوره تیموری ساخت و سازهایی توسط گروه های کم درآمد و کوچرو در آنجا ایجاد شد.

کاروانسرای شاه عباسی
پس از دیدن بنای نیمه تمام ساسانی و ادامه مسیر بازدید به سمت غرب محوطه بیستون به کاروانسرای شاه عباسی (عکس بالا) می رسید که بر سر راه قدیمی کرمانشاه – همدان و در جنوب غربی روستای قدیمی بیستون قرار دارد.
این کاروانسرا با مساحتی بیش از ۶۰۰۰ متر مربع به فرم چهار ایوانی و به سبک کاروانسراهای دوره صفوی ساخته شده است. بنای فوق بر سر راه ارتباطی مهمی که ایران را به عراق ارتباط می داده قرار دارد و طبق متون تاریخی برای اقامت زائران عتبات عالیات احداث شده است.
هر چند بانی اولیه بنا مشخص نیست اما احداث آن احتمالاً به فرمان شاه عباس اول صفوی آغاز و بنا بر کتیبه موجود در سر در بنا به کوشش شیخ علی خان زنگنه صدر اعظم شاه سلیمان صفوی به پایان رسیده است.

فرهاد تراش
یکی از غربی ترین میراث باستانی در سایت بیستون، فرهاد تراش است. یک پهنه بزرگ در دل کوه که تراشیده شده (عکس بالا) و متاسفانه نیمه کاره رها شده است.
این اثر صخره ای با سطحی تراش خورده با ابعادی در حدود ۲۰۰ متر پهنا و ۳۶ متر ارتفاع بزرگ ترین صخره تراش خورده شناخته شده در ایران به حساب می آید که متاسفانه هیچ نشانی از پدید آورنده آن در دست نیست.
با قدم زدن به سمت غرب در جاده شاهی در کنار کتیبه بیستون و چشمه آب آن، در برابر این صخره بزرگ و تراش خورده قرار می گیرید.
درباره انگیزه حجاری و تاریخ فرهاد تراش نظریه های متفاوتی وجود دارد که عبارتند از ساخت یک کاخ ساسانی، محلی برای نوشتن کتیبه دیگری از داریوش و یا ایوانی عظیم هم اندازه طاق کسری در تیسفون با نقش برجسته هایی در دو سوی آن که متاسفانه هیچ کدام تایید نشده است.
اما اخیراً باستان شناسان معتقدند که این صفحه ناتمام جهت نوشتن و نمایاندن یک واقعه تاریخی توسط خسرو پرویز پادشاه ساسانی ایجاد شده است.

درباره عکاس و نویسنده مقاله
رضا گودرزی عکاس میراث فرهنگی و گردشگری از سال 1386 بطور حرفه ای مشغول به ایرانگردی و عکاسی است و چکیده ای از این فعالیت ها را بصورت مقاله های ایرانشناسی، تابلو عکس نفیس، کتاب عکس نفیس و محصولات هنری مثل تیشرت های ایرانگردی و ایرانشناسی در سایت پرشیا می توانید ببینید و لذت ببرید.
ایستادن و عکاسی در برابر بزرگترین کتیبه هخامنشیان افتخار بزرگی است که نیاز به آدرنالین زیادی دارد. با دیدن این کتیبه از نزدیک ممکن است برای لحظاتی فراموش کنید برای چه آنجایید.
امیدواریم بزودی کتاب عکس نفیسی برای این سایت باستانی بتوان چاپ کرد تا شما هم چنین تجربه ای را داشته باشید..

کتاب عکس نفیس بیستون
برای همکاری و اسپانسری در کتاب عکس نفیس بیستون که شامل عکس های زیبا با مطالب و تاریخچه مرتبط به محوطه باستانی بیستون، به خصوص کتیبه داریوش و سایر بناها و کتیبه ها می باشد لطفا با ما تماس بگیرید.
این کتاب در سایز 24-34 سانتیمتر با کاغذ گلاسه و جلد و قاب نفیس چاپ خواهد شد. شما می توانید جلد، صفحه اول یا فرم اختصاصی در کتاب داشته باشید.

برای ورود به صفحه کتاب عکس بیستون لطفا روی دکمه زیر کلیک کنید.
صنایع دستی و هنری

تابلو عکس نفیس کتیبه بیستون در سایز 50-70 / 100-70 سانتیمتر، برای دیدن این تابلو می توانید اینجا کلیک کنید.

تابلو عکس نفیس کتیبه بیستون در سایز 50-70 / 100-70 سانتیمتر، برای دیدن این تابلو می توانید اینجا کلیک کنید.

تیشرت های پنبه درجه یک با طرح های نقش داریوش کبیر بر کتیبه بیستون در رنگ سفید و مشکی، برای دیدن این تیشرت می توانید اینجا کلیک کنید.

لینک های مفیدبرای شما با توجه به صفحه ای که مطالعه فرمودید:
برای خواندن مقاله کامل درباره تخت جمشید لطفا اینجا کلیک کنید.
برای خواندن مقاله های بیشتر در زمینه ایرانشناسی و ایرانگردی، پیشنهاد می کنیم به قسمت ایرانشناسی در سایت پرشیا اکسپو سری بزنید.
هم اکنون می توانید این مقاله را از طریق واتساپ و تلگرام… به اشتراک بگذارید: