پاسارگاد

پاسارگاد در استان فارس ایران قرار دارد که مقبره کوروش کبیر از مهمترین بناهای باستانی به جا مانده از دوران هخامنشیان در آن قرار دارد.

آرامگاه کوروش کبیر

پاسارگاد در سال 2006 بعنوان پنجمین میراث جهانی ایران در لیست یونسکو قرار گرفت. این مجموعه که در دوران باستان شهری بسیار با شکوه و با عظمت بوده، دارای کاخ ها و باغ ها و خیابان های بسیار با شکوهی بوده که توسط هخامنشیان در 2550 سال قبل از میلاد طراحی و در دشتی بلند به بلندای ۱۹۰۰ متر از سطح دریا، در حصار کوهستان های زاگرس (در فاصله۱۳۰ کیلومتری شمال شهر شیراز امروزی) ساخته شده است.

برای بازدید از این سایت باستانی از شهر شیراز حدود 1/5 ساعت و از شهر اصفهان حدود 4 ساعت باید رانندگی کرد. در گذشته با خودرو شخصی در خیابان آسفالته که داخل مجموعه بود می شد رفت و آمد داشت، اما امروزه اینکار امکان پذیر نیست و کار بازدید کمی سخت شده است.

پاسارگاد اولین پایتخت سلسله امپراتوری هخامنشی بود که توسط کوروش در پارس، سرزمین پارسیان، در قرن ششم قبل از میلاد تأسیس شد این شهر باستانی از رود پلوار سیراب می شد.

در کتیبه سه زبانه ایلامی، پارسی باستان و اکدی بر روی سنگ ها و درگاه‌های سه کاخ باقی مانده در پاسارگاد بیانگر آن است که ساخت آن‌ها به دستور کوروش بزرگ بوده است.

کاخ‌ها، باغ‌ها و مقبره کوروش نمونه‌های برجسته‌ای از نخستین مرحله هنر و معماری سلطنتی هخامنشی و گواهی‌های استثنایی از تمدن ایرانی است.

نام باستانی پاسارگاد در اصل به معنی نیکان روزگار بوده و نام اصلی شهر پاسارگاد چیزی شبیه «پَسَرگَد» بوده و تلفظ امروزی آن نیز درست است و رابطه‌ای میان این نام و «پارس» نیست.

این نام از نام قبیلهٔ شاهان پارسی یعنی قبیله «پاسارگاد» گرفته شده که معنی «آنان که گُرز گران می‌کشند» بوده است. پاسارگاد تا پایان دوران هخامنشیان بعنوان یک مکان مقدس شناخته می شد و تمام مراسم تاچگذاری پادشاهان در پاساگاد انجام می شد.

به قدرت رسیدن پارسی‌ها و تاسیس سلسله هخامنشی (۵۵۰–۳۳۰ قبل از میلاد) یکی از رویدادهای برجسته تاریخ باستان ایران و جهان است.

هخامنشیان سلسله ای بنیان‌گذاری کردند که جهان باستان را به استثنای بخش کوچکی از یونان را زیر پرچم خود درآورده بودند.

امپراتوری هخامنشی را نخستین امپراتوری تاریخ جهان می‌دانند. در سنگ نگاره بیستون که بزرگترین سنگ نگاره ایران باستان است دربارهٔ شخصیت کوروش هخامنشی آمده‌است که: همهٔ نشانه‌ها بیانگر آنست که هدف کوروش از جنگ و کشور گشایی ایجاد یک جامعهٔ جهانی بر پایه امنیت و آرامش و دور از جنگ و ویرانگری بوده‌است.

کوروش در لشکرکشی‌ها و پیروزی‌هایش با کشورهای مغلوب در نهایت بزرگواری رفتار کرد و عناصر حکومتی پیشین را مورد بخشایش قرار داده در مقام‌هایشان ابقا کرده و مطیع خویش ساخته است.

کوروش بزرگ با ایمان استواری که به اهورامزدا داشت جهانگشایی را به هدف برقرار کردن آشتی و امنیت و عدالت و از میان بردن ستم و ناراستی انجام می‌داد و در فتوحاتش به حدی نسبت به اقوام مغلوب بزرگمنشی و مهر و عطوفت نشان داده‌ بود که داستان رأفتش به همه جا رسیده بود.

بر اساس نظریه ای هنگامی که کوروش بزرگ در سال ۵۴۵ پیش از میلاد شهر سارد پایتخت لیدی، (شهری در غرب ترکیهٔ امروزی) را به تصرف درآورد تحت تأثیر بناهای مرمرین شاهان لیدی قرار گرفت.

چه بسا همان زمان شماری از استادان اهل لیدی را در پاسارگاد به کار گماشته‌ باشد. در کاخ های پاسارگاد تناسب جذاب سنگ‌های مرمر تیره و روشن، مخصوصاً در پایه‌ها، جلب نظر می‌کند.  این سنگ‌ها از پیرامون شهرسیوند مرودشت آورده شده‌است.

پاسارگاد دارای اقلیم کوهستانی با تابستان‌های معتدل و زمستان های نسبتاً سرد است. قدمت منطقه پاسارگاد بر اساس پژوهش‌های باستان‌شناسی به دوره میانی پارینه سنگی می‌رسد.

اما شاخص‌ترین دوره فرهنگی دشت پاسارگاد، دوره هخامنشی است. بر اساس مدارک و شواهد موجود نام پاسارگاد برای نخستین بار در دوره هخامنشی مطرح می‌شود که از لحاظ مکانی به دشتی اطلاق می‌شود که کوروش بزرگ به عنوان مرکز فرماندهی خود برگزید و در آن اقدام به ساخت بناها و کاخ هایی نمود.

مساحت مجموعه پاسارگاد در حدود 160 هکتار می باشد که از مهمترین بناهای به جا مانده در این سایت باستانی می توان به آرامگاه کوروش کبیر، تل تخت، کاخ دروازه، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، پل باستانی، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه و باغ پادشاهی پاسارگاد که در کنار یاغ های ایرانی در یونسکو به ثبت رسیده است اشاره کرد.

پاسارگاد پایتخت اولین امپراتوری چندفرهنگی بزرگ در غرب آسیا بود. در این سایت باستانی یک کاروانسرا بنام مظفری که در دوران آل مظفر ساخته شده است نیز در نزدیگی آرامگاه کوروش کبیر قرار دارد.

این بنا دارای حیاطی به مساحت ۲۰۸ مترمربع است که به شکل نامنظم با استفاده از سنگ‌های سپید منتقل شده از کاخ‌های پاسارگاد بنا شده و همچنین ایوانی به پهنای حدودا 30 متر و چهار گوش با اتاق‌های کوچک و بزرگ در پشت آن دارد.

امپراتوری هخامنشیان که از مدیترانه شرقی و مصر تا رود هندوها را در بر می گیرد که در طول تاریخ بزرگترین و وسیع ترین پادشاهی بر روی کره زمین بوده و اولین امپراتوری است که به تنوع فرهنگی مردمان مختلف احترام گذاشته است. این مفهوم در معماری و سنگ نگاره های هخامنشی که دارای ترکیبی از فرهنگ های مختلف است به زیبایی دیده می شود.

پاسارگاد که در قرن ششم قبل از میلاد در قلب ایران آن زمان و جنوب غربی ایران در استان فارس ساخته شد، نخستین پایتخت امپراتوری هخامنشی بود.

این شهر باستانی توسط کوروش کبیر با کمک های مردمان مختلف که اولین امپراتوری چند فرهنگی بزرگ در آسیای غربی را تشکیل می دادند، ایجاد شد.

هنوز هم در ویرانه های برجا مانده پاسارگاد که قدم میزنید آثار جوی های آب را می توان به راحتی دید. ستون های سنگی عظیم کاخ های بینظیری را می توان دید که شاید روزی مانند ستون های بلند کاخ های پرسپلیس در کاخ های هخامنشی می درخشیدند.

بقایای باستان‌شناسی کاخ‌ها و چیدمان باغ و همچنین آرامگاه کوروش نمونه‌ای برجسته از مرحله اول تکامل هنر و معماری سلطنتی هخامنشی و گواهی استثنایی از تمدن هخامنشی در ایران است.

مجموعه سلطنتی “چهار باغ” که در پاسارگاد ایجاد شد، نمونه اولیه معماری و طراحی آسیای غربی شد.

محوطه باستانی 160 هکتاری پاسارگاد برخی از نخستین جلوه های هنر و معماری ایرانی را به نمایش می گذارد. از جمله بناهای دیگر، مقبره آهکی فشرده در دشت مرغاب است که زمانی تابوت طلایی کوروش کبیر را در خود جای داده بود.

تل تخت یک سکوی مستحکم بزرگ که بر روی تپه ای ساخته شده و بعداً در یک ارگ گسترده با دفاع از خشت گلی گنجانده شده است، کاخ های سلطنتی نیز از چندین قصر تشکیل شده است که در اصل در یک طرح باغ قرار دارند (به اصطلاح “چهار باغ”).

پاسارگاد نمونه اولیه مفهوم باغ ایرانی از چهار ربع بود که به طور رسمی توسط آبراه ها یا مسیرها تقسیم می شوند، معماری آن با جزئیات دقیق و عمودی باریک مشخص می شود.

پاسارگاد به عنوان شاهدی استثنایی بر تمدن هخامنشی است. امپراتوری وسیع هخامنشی، که از شرق مدیترانه و مصر تا رود هندوها در هند امتداد داشت، اولین امپراتوری است که با احترام به تنوع فرهنگی مردمانش مشخص می شود.

این احترام در معماری سلطنتی هخامنشی که به نمایشی ترکیبی از فرهنگ‌های مختلف امپراتوری تبدیل شد. پاسارگاد نمایانگر مرحله اول این توسعه به معماری خاص ایرانی است که بعدها در شهر تخت جمشید نمود کامل خود را پیدا کرد.

معیارهای ثبت پاسارگاد در یونسکو:

معیار (i): پاسارگاد اولین بیان برجسته معماری سلطنتی هخامنشی است.

معیار (ii): پایتخت سلسله پاسارگاد توسط کوروش کبیر با کمک مردمان مختلف امپراتوری ایجاد شده توسط او ساخته شد. این یک مرحله اساسی در تکامل هنر و معماری کلاسیک ایرانی شد.

معیار (iii): محوطه باستانی پاسارگاد با کاخ‌ها، باغ‌ها و آرامگاه بنیانگذار سلسله هخامنشی، کوروش کبیر، گواهی استثنایی از تمدن هخامنشی در ایران است.

معیار (IV): نوع مجموعه سلطنتی “چهار باغ” که در پاسارگاد ایجاد شد، نمونه اولیه معماری و طراحی آسیای غربی شد.

در محدوده محوطه باستانی پاسارگاد، عناصر و اجزای شناخته شده لازم برای بیان ارزش برجسته جهانی یک اثر باستانی از جمله آرامگاه کوروش کبیر، بقایای سکوی استحکام های تل تخت و بقایای کاخ ها در چهار باغ. پایتخت باستانی بسیار فراتر از یک سایت باستانی است که هنوز حفاری نشده است.

از عمده‌ترین خطرهای شناسایی‌شده بر یکپارچگی و میراث جهانی پاسارگاد می توان به کشاورزی و احتمال رشد روستاها در منطقه حریم پاسارگاد اشاره کرد.

همچنین خطر سیل نیز در منطقه وجود دارد که در سال های گذشته خسارت هایی را به بار آورده است. بادهای تند و آفتاب سوزان دشت مرغاب نیز تهدیدی قابل توجه برای برخی از بقایای باستان شناسی است.

مداخلات انسانی نیز تهدیدهایی را مانند خسارت ناشی از خرابکاری و خدشه دار کردن سنگ ها و ستون ها مشاهده شده و عناصر خشتی و گلی تل تخت به دلیل حفاری های انجام شده در آنجا در دهه 1960 در وضعیت نامناسبی قرار دارند.

شکی نیست که پاسارگاد نمایانگر پایتخت باستانی هخامنشیان است و از نظر مکان و مصالح و جوهر ساخت و فرم طراحی و طرح کلی آن کاملا نشانگر یک بنای هخامنشی است.

محیط پاسارگاد در طول زمان دستخوش تغییری نشده است و اطراف این سایت بخشی از چشم انداز صنعت کشاورزی است که همچنان بعد از هزاران سال به کشت و کار ادامه می دهد.

کارهای مرمتی اخیر به اصالت بناها آسیبی نزده و از فناوری سنتی و مصالح هماهنگ با مجموعه استفاده شده است. در طرح کلی پاسارگاد، بناها و باغات آن نیز تغییری ایجاد نشده است.

علاوه بر این، هیچ بازسازی مدرنی در پاسارگاد وجود ندارد و بقایای تمام بناهای تاریخی معتبر است.

مجموعه باستانی پاسارگاد به شماره 19 در شهریورماه سال  1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. قوانین و مقررات ملی مربوطه در مورد این سایت باستانی شامل قانون حفاظت از میراث ملی و لایحه قانونی در مورد جلوگیری از حفاری های مخفی و حفاری های غیرقانونی است.

مجموعه میراث جهانی پاسارگاد متعلق به دولت ایران و در لیست میراث جهانی ثبت شده است و منطقه حائل آن تحت حفاظت و مدیریت قانونی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران می باشد.

پایگاه تحقیقاتی پاسارگاد، یک دفتر مدیریت و حفاظت می باشد که در سال 1380 در پاسارگاد تأسیس شد و مسئولیت بررسی، حفاظت، مرمت، سازماندهی مجدد و ارائه پاسارگاد را بر عهده دارد. ارتقاء آموزش و مهارت توسط این دفتر با همکاری دانشگاه ها و موسسات علمی داخل و خارج از کشور ارائه می شود. منابع مالی پاسارگاد از طریق بودجه ملی و استانی و هزینه های ورودی سایت تامین می شود.

حفظ ارزش جهانی برجسته پاسارگاد در طول زمان مستلزم بررسی، توسعه و اجرای روش‌هایی برای کنترل فرسایش ناشی از عوامل مختلف (فیزیکی، شیمیایی، محیطی و غیره) است.

مانند به حداقل رساندن یا حذف هر گونه خسارتی که ممکن است در نتیجه کشاورزی یا سیل باشد یا اجتناب از حفاری هایی که بقایای باستان شناسی را در معرض خطر بیشتری قرار دهد.

جلوگیری از خسارات ناشی از خرابکاری با آموزش نگهبانان و افزایش آگاهی مردم محلی. و جلوگیری از گسترش نامناسب مناطق مسکونی (مثلاً روستاها) که ممکن است تأثیر منفی بر ارزش برجسته جهانی، یکپارچگی یا اصالت این میراث جهانی داشته باشد.

بازدید از پاسارگاد

پس از ورود به مجموعه اولین و مهمترین بنای سایت باستانی پارسارگاد، آرامگاه کوروش کبیر را می بینید. بنای آرامگاه دو قسمت مشخص دارد، یکی سکوdی شش پله ای که قاعده آن مربع مستطیلی به وسعت ۱۶۵ متر مربع است و دیگری اطاقی کوچک به وسعت ۷/۵ متر مربع که سقف شیب بامی دارد و ضخامت دیوارهایش به ۱/۵ متر می رسد.

این بنای ساده و زیبا در دشت پاسارگاد خودنمایی می کند. در دوران باستان این بنای آرامگاه، میان باغ های سلطنتی قرار داشته و از سنگ های عظیم، که درازای بعضی از آنها به هفت متری می رسید ساخته شده است.

تخته سنگ های آرامگاه با بست های فلزی به هم پیوسته بوده است، که متاسفانه بعدها آن ها را کنده و برده اند و اکنون جایشان بصورت حفره هایی دیده م یشود که بیشترشان را تعمیر کرده اند.

درب ورودی آرامگاه در سمت شمال غربی قرار داشته و ۷۵ سانتی متر پهنای آن است. این درگاه کوتاه نیز دارای دو درب سنگی بوده که متاسفانه از بین رفته است.

بر بالای این درب نیز یک گل 12 پر هخامنشی تراشیده شده بود که اکنون در اثر باد و باران و عوامل طبیعی تقریبا از بین رفته و قابل دیدن نیست.

پس از کشته شدن کورش بزرگ در جنگ با سکاها یا ایرانیان شمالی، جسد وی را مومیائی کرده و درون تختی از زر نهاده و اشیای مهم سلطتنتی و جنگی او را کنار وی در داخل آرامگاه گذارده بودند.

در حمله اسکندر مقدوني، سربازان مقدونیه ای در این آرامگاه را شکسته و اشیای آن را تاراج کرده و کالبد را نیز گزند رسانیده بود.

در عکس فوق نمای داخلی آرامگاه را می  توانید ببینید. در شیب سقف آرامگاه دو حفره بزرگ وجود دارد که برای سبک کردن سنگ ها و کم کردن از بار سقف ایجاد شده است.

در دوران اتابکان فارس که پاسارگاد و تخت جمشید اهمیتی دوباره یافت با استفاده از ستون ها و سنگ های کاخ ها، مسجد جامعی در پیرامون آرامگاه ساخته و محرابی نیز بر سنگ درون اتاق آرامگاه حجاری شد.

در سال ۱۳۵۰ شمسی پس از مطالعه و بررسی، سنگ ها به جای اصلی خود منتقل شدند.

کاروانسرای مظفری

کاروانسرای مظفری (عکس بالا) تنها بنایی است که سال ها بعد در این مجموعه ساخته شده و هیچی تشابه معماری یا فرهنگی با مجموعه ندارد و بدلیل متروکه بودن تقریبا مورد بازدید توریست ها هم قرار نمی گیرد.

این کاروانسرا دارای حیاطی به وسعت ۱۶/۴۰ در ۱۸/۵ متر که به صورت نامنظم از سنگهای سفید آورده شده از کاخ های کوروش ساخته شده و نیز ایوانی به پهنای ۳/۳۰ متر دراای سنگی نامنظم و چهار گوش با اطاق های کوچک و بزرگ است که در پشت آن درب بنا به سمت مشرق بوده و در سه جانب نیز سکویی به ارتفاع ۸۰ سانتیمتر دارد.

سنگ های بنا را ملات گچ به هم وصل کرده و در بعضی جاها حتى ملات هم به کار نبرده شده است. این بنا در دوره آل مظفر به دستور شاه شجاع مظفری (۷۵۹ تا ۷۷۶ ه . ش) در ۱۰۰ متری شمال آرامگاه کوروش ساخته شده است.
در مورد کاربرد این بنا برخی محققان این بنا را مدرسه و برخی دیگر آن را کاروانسرا می دانند. اما مستوفی یزدی که در قرن یازدهم کتاب مختصر مفيد را تألیف کرده صریحاً آن را کاروانسرا معرفی کرده است.

کاخ اختصاصی

سومین بنای باستانی که در ادامه مسیر آسفالته در پاسارگاد خواهید دید کاخ اختصاصی (عکس بالا) است. این کاخ در ۱۳۰۰ متری شمال غربی آرامگاه کورش واقع شده و ۳۱۹۲ متر مربع وسعت داشته است.

طرح و جزییات معماری آن یک بنای اختصاصی را معرفی می کند. بخش های این کاخ عبارت اند از: يك تالار مرکزی و دو ایوان در غرب و شرق و دو محوطه باز در شمال و جنوب تالار مرکزی که دارای ۳۰ ستون ( ۵×۶ رديف) بوده با زیر ستون های مکعبی دو پله ای که از سنگ سیاه و سفید تشکیل شده است و بر هر کدام شال مدور و شیارداری زیر قلمه ای از ستون استوانه ای و سفید مرمرنما و بی شیار قرار داده بوده اند.

قلمه های بالایی ستون ها را از چوب ساخته و روی آن را گچ کاری کرده بودند و گچ اندود را با تزیینات گل و بوته ای و مارپیچ به رنگ های آبی و زرد و سفید و قرمز آراسته بودند.

از نوع سرستون این تالار اطلاعی در دست نیست. ده جرز آجری مکعب شکل نیز در دو سمت تالار ساخته بودند این تالار دو در اصلی و دو در فرعی داشته که همگی از سنگ سیاه ساخته شده بوده است.

درهای اصلی به ایوان های شمال غربی و جنوب شرقی راه دارد. ایوان جنوب شرقی، که به نام ایوان تخت نیز معروف است دارای دو ردیف بیست تایی ستون بوده است.

جهت این ایوان رو به سوی باغ شاهی و آب نماهای سنگی بوده است. درست در مرکز این ایوان و رو به جهت باغ جایگاه تختی سنگی مشخص شده است که احتمالا جای استقرار شاه بوده است.

پیرامون این ایوان، نشیمنگاهی به صورت نیمکت در نظر گرفته بودند که با سنگ سیاه پوشیده بوده است. استفاده از سنگ سیاه در کف ایوان نیز بر زیبایی آن می افزوده است.

در انتهای جنوب غربی این ایوان تنها جرز سنگی برجا مانده از این کاخ دیده می شود که کتیبه ای میخی به زبان پارسی باستان عیلامی و بابلی بر آن نقش شده که ترجمه آن چنین است:

من هستم کورش شاه هخامنشی

 

درگاه اصلی دیگر تالار را به ایوان شمال غربی پیوند می دهد. این درگاه دارای نقشی از پادشاه و مستخدم چتر دار یا مکس پران دار همراه اوست که همانندی بسیار به نقوش تخت جمشید دارد.
لباس شاه چین دار و مزین به زر و زیور می بوده که در سنگ نشانده بوده اند و هنوز جای دکمه های طلا روی لباسش پیداست.

برجامه شاه کتیبه ای به خط میخی و به سه زبان پارسی باستان و عیلامی و بابلی کنده اند که او را بعنوان «کورش شاه بزرگ، یک هخامنشی» می خواند.

این ایوان دارای دو ردیف دوازده تایی ستون است و در دو سمت این ایوان بازمانده های در اتاق مشاهده می شود. دو در فرعی به ایوانهای شمال شرقی و جنوب غربی (راه ورودی کنونی بازدید کنندگان باز می شود که در آنها هیچ اثری از چگونگی بنا به دست نیامده است.

در اینجا نیز نور تالار از پنجره هایی تامین می شده است که در قسمت بالای دیوار تعبیه شده بوده اند.

کاخ بار عام

بعد از بازدید از کاخ اختصاصی (عکس بالا) با خروج از مسیر آسفالته به سمت راست و کمی قدم زدن به کاخ بار عام می رسیم. کاخی که یک ستون بلند به ارتفاع  ۱۳/۱۰ متر در وسط خود دارد که بلندترین ستون مجموعه پاسارگاد نیز هست. در اطراف این کاخ متاسفانه ستون های شکسته بسیاری قرار دارد که روزگاری سقف های این کاخ را نگه می داشتند.

این کاخ که تقریبا از بقیه کاخ ها جدا ساخته شده است دارای مساحتی در حدود 2472 متر مربع است. معماری این کاخ نیز دارای چند بخش مختلف است که شامل یک تالار وسیع هشت ستونی در مرکز خود دارد که وسعت آن ۷۰۵ متر مربع است.

از کف سازی این تالار تنها بخشی كوچك برجا مانده است. ارتفاع تالار چنان بلند بوده است که چند متر از سقف ایوان های اطراف بالا می زده است و در دیوارهای بالایی آن روزنه هائی برای تابیدن نور به داخل تعبیه کرده بودند.

همانطور که گفتیم از هشت ستون این تالار تنها يك ستون هنوز پابرجاست. زیر ستون ها و سرستون های تالار مرکزی از سنگ سیاه و قلمه ستون ها از سنگ سفید ساخته شده است.

دیگر ستون های تالار در زمان اتابکان برای ساختن مسجدی در اطراف آرامگاه کورش به آنجا منتقل شده بود که هم اکنون به جای اصلی بازگردانده شده است.

تالار مرکزی از راه چهار درگاه به چهار ایوان ارتباط دارد. درگاه ها و ستون های ایوان ها از سنگ سیاه بوده است. درگاه شمال غربی با نقش پای انسان و عقاب به یک ایوان ۱۶ ستونی ارتباط دارد و درگاه شمال شرقی نیز به بزرگترین ایوان کاخ، که ۴۸ ستون داشته است، ارتباط دارد.

درگاه جنوب شرقی(برابر ورودی کنونی) با نقش انسان و ماهی و گاو به یک ایوان ۱۶ ستونی راه دارد. در ایوان تنها یک جرز برجا مانده است که یکی از کهن ترین کتیبه های میخی بر آن حک شده است. این کتیبه به سه زبان پارسی باستان عیلامی و بابلی نوشته شده و متن آن چنین است:

“آدم کورش خشایثی به هخامنشی یه”
“من كورش شاه هخامنشی ام”

درگاه جنوب غربی با نقش پای انسان و حیوان به ایوانی ۲۸ ستونی راه دارد ظاهرا این نقوش درگاه ها از سنن آشوری و دیگر ملل الهام گرفته است، اما ایرانی ها به آن ها معانی متناسب با روحیه ها و باورهای خود می داده اند.

در دو سوی این ایوان دو اتاق وسیع قرار داشته است. دو جرز سر جلو این ایوان هنوز پابرجاست اما بخش بالای کتیبه داشته از بین رفته است. این کاخ احتمالا پس از کاخ دروازه “کاخ انسان بالدار” (عکس پایین) ساخته شده است.

کاخ دروازه

کاخ دروازه یا انسان بالدار با فاصله کمی از کاخ بار عام قرار دارد. از دور که به این کاخ نزدیک می شوید نقش یک انسان بالدار بر دیواره ای خودنمایی می کند.

این کاخ ۷۲۶ متر مربع وسعت دارد و در جنوب شرقی سایت باستانی پاسارگاد واقع شده است. این بنا دارای تالاری به وسعت ۵۸۶ متر مربع است که سقف آن را هشت ستون به ارتفاع تقریبی ۱۶ متر نگاه می داشته اند.

زیر ستون ها به ابعاد ۲ در ۲ متر و به شکل مکعب دو پله ای و از سنگ سیاه ساخته شده اند که به علت تخریب، الان در پوششی از کاهگل حفاظت می شوند. وجود این زیر ستون های بزرگ نشان دهنده ی عظمت ستون های کاخ است که متاسفانه هیچ اثری از آنها به دست نیامده است.
این تالار دارای دو درگاه اصلی در سمت شمال غربی و جنوب شرقی و دو درگاه فرعی در سمت شمال شرقی و جنوب غربی بوده است.

اطراف کاخ دیوارهای کاه گلی بلندی وجود داشته و دو اتاق نیز در نزدیکی درگاه های شمال شرقی و جنوبی غربی وجود داشته است.

ارتفاع درگاه ها ۹ متر بوده است و هم اکنون تنها یکی از جرزهای درگاه شمال شرقی برجا مانده است. بر این جرز نقش انسانی را با چهار بال در حال نیایش حجاری شده است.

این شخص تاجی مصری بر سر دارد که مشتمل است بر او شاخ قوچ و بر روی آن سه مخروط با قرص خورشید و در دو سوی آن ها دو مار كبرى و لباس بلند شبيه لباس عیلامی ها است.

این نقش تا سال ۱۸۶۴ میلادی، دارای کتیبه ای سه زبانه با مضمون “من کورش شاه هخامنشی ام” بوده است ولی پیش از سال ۱۸۸۰ میلادی کتیبه را شکسته و از بین برده اند.

این نقش را یک مفسر هندی به نام مولانا ابوالکلام آزاد، تصویر ذوالقرنين (صاحب دو شاخ) که در قرآن مجید از وی به عنوان شاهی جهانگیر، دادگر و نظر کرده یاد شده است، دانسته و سپس ذوالقرنین را با کوروش یکی شمرده است.

برای اثبات عادل و دادگر بودن کوروش کبیر کافی است به منشور کوروش نگاهی بیاندازید، نخستین فرمان آزادی ملل که اولین منشور جهانی حقوق بشر است.

با اینکه در طول تاریخ شاهنشاهی به خوبی و عادل بون کوروش کبیر نداریم که بتواند همان ذوالقرنین باشد، اما این استدلال ها بر پایه تاریخی و باستان شناختی استوار نیست.

آرامگاه کمبوجیه

پس از بازدید کاخ دروازه در مجموع باستانی پاسارگاد، مسیر پیاده روی طی شده را تا کاخ اختصاصی برمیگردیم و در ادامه مسیر آسفالته به سمت آمگاه کمبوجیه می رویم.

یکی از آثار بسیار زیبا که به اوایل دوره هخامنشیان تعلق دارد بنای چهارگوش برج مانندی است اکنون تنها یک دیواره آن باقی مانده است.

گروهی آن را مقبره کمبوجیه پسر و جانشین کورش می دانند و بعضی آن را آتشگاه یا نیایشگاه بشمار می آورند و برخی هم آن را «گنج خانه کورش» خوانده اند.

اما گمان بیشتر بر اینست که این بنا “ایدان”ا یا همان مکان های نیایشی باشد که داریوش بزرگ در سنگنبشته بیستون از آن ها نام می برد.

این برج شبیه بنایی است که در نقش رستم قرار دارد و بنام “کعبه زردشت” (عکس بالا) معروف شده است. ارتفاع برج نزدیک به ۱۴ متر و قاعده آن ۷/۲۷ در ۷/۲۳ متر است که بر سکویی سه پله ای قرار داشته است.
درب ورودی این بنا در جهت شمال غربی تعبیه شده و نزدیک به ۷/۵۰ متر از سطح زمین ارتفاع دارد یک پلکان ۲۹ پله ای به اتاق بالای برج می رفته استپ، ولی در آن طوری ساخته شده بوده که وقتی بسته می شد دیگر نمی توانسته باز شود و این امر با آرامگاه بودن آن مناسبت دارد.

دیوارهای این برج از سنگ سفید و مرمر نما ساخته شده است ولی برای تزئین آن تعداد زیادی گودی های کوچک مستطیلی در ردیفهای منظم و نیز ۱۰ عدد گودی پنجره مانند که «پنجره کور» نامیده می شده در جوانب آن در آورده اند که این پنجره ها را با سنگ های سیاه قاب گرفته اند.

تل تخت

و اما پس از بازدید از بنای آرامگاه کمبوجیه در ادامه مسیر آسفالته به بنای تل تخت (عکس بالا) در بلندی یک تپه میرسیم. تل تخت که در فاصله ۲۳۰۰ متری آرامگاه کوروش قرار گرفته، نزدیک به ۲ هکتار وسعت دارد و در اصل روی تپه ای بنا گردیده است تا بر تپه های دشت مسلط باشد.

ارتفاع تل تخت از کف دشت ۵۰ متر است که پس از صاف کردن آن تپه به طور مصنوعی یک محوطه سنگی بر آن افزوده اند که در نتیجه حالت سكوى بزرگی را بر روی آن ساخته اند و آثارهای چند دوره مختلف به شرح زیر در آن شناسایی شده است:

آثار دوره نخست مربوط به زمان کوروش بزرگ و مشتمل است بر صفه عظیم سنگی، که در قسمت غرب و شمال غربی تپه از چند قسمت تشکیل شده است:

۱.دیواره بیرونی که از بیست ردیف سنگ آهکی عظیم بنا شده است و بنای تل تخت را تشکیل می دهد. اطراف این سنگ ها به شکل زیبا تراش خورده و میان آن ها به آمده است.

این شکل تراش نمایی بسیار زیبا را به وجود آورده است که به آن اصطلاحاً “بادبر” گویند. برای استحکام بنا در جای اتصال سنگ ها بست های فلزی به کار رفته است که متأسفانه همگی کنده و ربوده شده اند و تنها جای آنها به شکل سوراخ هایی در بدن صفه دیده می شود.

برای استقامت بیشتر دیواره سنگی ردیف های پایین سنگ ها را جلوتر و به صورت هسته بنا ساخته اند. در سطح بعضی سنگ ها علائم حجاران مشاهده می شود.
۲.دیواره درونی این دیواره به پشت دیواره بیرونی قرار دارد، از لاشه سنگ های مشکی رنگی تشکیل شده است که بدون ملات و به گونه ای ماهرانه در هم قفل شده اند تا دیواره بیرونی و کف سازی بنا را حفاظت کنند.

3.هسته بنا که سطح درونی تپه و قسمت مرکزی آن را تشکیل می دهد، جای ساختمان های روی تپه بوده است و هم از خشت و لاشه ساخته شده است.

برای ورود به صفه سنگی دوراه پله در بخش شمال شرقی تعبیه کرده بودند که بخش هایی از آن به جا مانده است ولی معلوم می شود که پس از کوروش آنها را بسته اند و پلکانی بزرگتر از آنسوی پل تعبیه کرده اند.

با توجه به وضعیت بنا و موقعیت آن، احتمالاً از نخستین بناهایی است که در مجموعه پاسارگاد ساخته شده و به صورت قلعه ای است که از بالای تپه بر همه دشت مشرف بوده است.

بعضی مورخان صفه را جای نیایشگاه می دانند و بعضی جای خزانه دولت ولی احتمال بیشتر آن است که کوروش آن را برای ساختن کاخ های متعددی آماده کرده بوده است.

آثار دوره دوم مربوط به سال های ۵۰۰ تا ۲۸۰ پیش از میلاد بعضی از زمان سلطنت داریوش هخامنشی تا آخر سلطنت سلوکوس اول است.

در دوره داریوش، درب محکم با دیوارهای آجری و خشتی بر روی محوطه بنا شده و تغییراتی در اتاق ها و راهروها داده شده است.

احتمال زیاد می دهند که پاسارگاد در این دوره در دست پادشاهان محلی فارس بوده است. پس از یک دوره بلند مدت فراموشی آثار دوره چهارم مشاهده می شود که مربوط به سده های آغازین اسلامی است و نشان می دهد که دوباره این بخش مورد استفاده قرار گرفته و پس از آن مجدداً متروک گردیده است.

فراموش نکنید یکی از بهترین و زیباترین نماهای پاسارگاد را از بالای تل تخت می توانید ببینید. از آرامگاه کوروش تا کاروانسرای مظفری، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، کاخ دروازه و آرامگاه کمبوجیه در یک قاب.

آب نماها

باغ شاهی پاسارگاد جلوه گاه یکی از قدیمی ترین باغ های ایرانی است. باغ های ایرانی در سال 2011 در لیست میراث جهانی ایران در یونسکو به ثبت رسیدند.
آب نماهای شناخته باغ شاهی بیش از ۱۱۰۰ متر طول دارند. آن ها نشان دهنده وضعیت اولیه گذرگاه ها و درختان و چمنزارها در باغ می باشند.

آب نماها بجز جنبه تزئینی و زیبایی بخشی، کار آبیاری باغ را نیز به خوبی انجام می داده اند. باغ شاهی آب مورد نیاز خود را از طریق انشعاب هایی که از رودخانه پلوار جدا می شده تأمین می کرده است.
آب نماها از دو قسمت تشکیل شده اند:
1.جوی های عبور آب
2.حوضچه ها
در هر ۹/۵ تا ۱۳/۵ متر جوى آب يك حوضچه وجود دارد، که حوضچه ها در ابتدا عمل تقسیم آب و آرام کردن سرعت آب در مسیر جوی ها را انجام می داده است.

ابعاد دهانه داخلی این حوضچه ها ۸۷ در ۸۷ سانتیمتر و عمق آن ها حدود ۵۲ سانتیمتر است. عمق و دهانه جوی های سنگی حدود ۲۵ سانتیمتر و لبه حوضچه ها و جوی ها حدود ۱۵ تا ۱۶ سانتیمتر است.

در پایان این مقاله می توانید میزان هوش و ذکاوت و خرد هخامنشیان را در طراحی و ساخت یک شهر به عظمت پاسارگاد را تشخیص دهید.

با بازدید از این سایت باستانی و قدم زدن در کنار کاخ ها، شاید بتوانید شکوه کاخ ها و صفای باغ ها و جوی های آب را در ذهن خود بسازید.

 

صنایع دستی و هنری

تابلو عکس نفیس پاسارگاد در سایز 50-70 / 100/70، برای دیدن این تابلو عکس نفیس می توانید اینجا کلیک کنید.

 

تیشرت های پنبه درجه یک با طرح های پاسارگاد در رنگ سفید و مشکی، برای دیدن این تیشرت می توانید اینجا کلیک کنید.

 

تیشرت های پنبه درجه یک با طرح منشور کوروش در رنگ سفید و مشکی، برای دیدن این تیشرت می توانید اینجا کلیک کنید.

 

با توجه به آرشیو کامل عکاس سایت پرشیا که در طول دو دهه اخیر از میراث فرهنگی و گردشگری ایران تهیه شده است، تابلو عکس های نفیس و تیسرت های زیبای برند پرشسیا را می توانید در قسمت فروشگاه سایت ببینید.

 

درباره عکاس

عکاسی یکی از هنرهایی است که پایانی ندارد و هر بار که به یک سایت تاریخی، گردشگری یا طبیعت می روید بازهم می توانید عکس های بهتر و بیشتری را بگیرید.

رضا گودرزی عکاس سایت پرشیا از سال 1386 مشغول به عکاسی حرفه ای و جمع آوری آرشیو عکس از اماکن تاریخی و گردشگری و طبیعت ایران است که گوشه کوچکی از این فعالیت ها را در سایت پرشیا بصورت مقاله های ایرانشناسی، تابلو عکس نفیس، کتاب عکس نفیس و محصولات هنری مثل تیشرت های ایرانگردی و ایرانشناسی یا تیشرت های تاریخی و باستانی ایران ببینید و لذت ببرید.

در تمام زمینه های عکاسی میراث فرهنگی و گردشگری، تولید کتاب های عکس نفیس ایرانگردی و تیشرت های ایرانگردی و تاریخی می توانید مشاوره بگیرید و همکاری داشته باشید.

 

در زمان رضا شاه پهلوی، باستان شناس آلمانی، ارنست هرتسفلد نخستین کاوش های باستان شناسی را در پاسارگاد و تخت جمشید انجام داد. عکس فوق توسط این باستان شناس گرفته شده است.

 

لینک های مفیدبرای شما با توجه به صفحه ای که مطالعه فرمودید:

برای خواندن مقاله های بیشتر در زمینه ایرانشناسی، پیشنهاد می کنیم به قسمت ایرانشناسی در سایت پرشیا اکسپو سری بزنید.

برای آشنا شدن با تمام سایت های تاریخی و باستانی ایرانی که در یونسکو ثبت شده اند، پیشنهاد می کنیم به قسمت یونسکو در سایت پرشیا اکسپو سری بزنید.

 

هم اکنون می توانید این مقاله را از طریق واتساپ و تلگرام… به اشتراک بگذارید: