چغازنبیل

چغازنبیل یا دور اونتاش یکی از بزرگترین معبدهای باستانی عیلامی است که در سال 1250 قبل از میلاد مسیح به دستور اونتاش ناپیریشا ساخته شده است.

معبد عیلامی

یکی از دیدنی ترین سایت های باستانی ایران زیگورات چغازنبیل در استان خوزستان در نزدیکی شهرهای شوش و شوشتر است. با توجه به مکان ساخت این معبد بهترین فصل برای بازدید از این بنای بینظیر باستانی اوایل پاییز تا اوایل بهار است.

هوش و تخصص مهندسان عیلامی در ایران باستان را در ساخت این زیگورات می توان دید، بنایی که شاید در اروپا تا چند سال پیش بنایی به بزرگی و ارتفاع آن ساخته نشده باشد.

ارتفاع این بنای باستانی 53 متر در ۵ طبقه بوده‌است. امروزه ارتفاع آن ۲۵ متر و تنها ۲ طبقه و نیم از آن باقی مانده‌است. زیر بنای چغازنبیل مربع ۱۰۵/۲ × ۱۰۵/۲ متر است، یعنی دو برابر یک زمین فوتبال.

این محوطه باستانی در سال ۱۳۵۸ خورشیدی به عنوان نخستین اثر میراث جهانی ایران با شماره ۱۱۳ در فهرست یونسکو ثبت شد.

محوطه باستانی چغازنبیل بیان استثنایی از فرهنگ، باورها و سنت‌های آیینی یکی از قدیمی‌ترین مردمان بومی ایران باستان است. یافته ها و اطلاعات ما از پیشرفت معماری دوره عیلام میانی (1400-1100 ق. م) از خرابه های چغازنبیل و پایتخت شهر شوش در 38 کیلومتری شمال غربی معبد است.

شاه عیلامی “اونتاش ناپیریشا” فعالیت‌های ساختمانی خود را بر روی آجرهای پخته شده زیگورات چغازنبیل نوشته است. در معروفترین آجر کتیبه دار این مجموعه این متن نوشته شده است:

من “اونتاش ناپیریشا” با آجرهای طلایی، نقره‌ای، سبز و سیاه این معبد را ساخته و به «ناپیریشا» و «اینشوشیناک» خدایان این مکان مقدس هدیه کرده‌ام.

کسی که [آن را] ویران می کند، کسی که خشت هایش را خراب کند، ترس و وحشت «ناپیریشا اینشوشیناک» و «ناپیریشا» و گدازهای این مکان مقدس بر سرش بیفتد و نژادش از بین برود.

این مجموعه توسط سه دیوار محصور متحدالمرکز محافظت می شد. یک دیوار بیرونی با محیطی در حدود 4 کیلومتر که مجموعه وسیعی از اقامتگاه ها، کاخ ها و مرکز بناهای سلطنتی که در آن سه کاخ به یاد ماندنی کشف شده است را را در بر می گرفت. دیوار دوم که از معابد محافظت می کرد و دیوار سوم یا دیوار درونی که نقطه کانونی زیگورات را در بر می گرفت.

زمان ساخت این بنا در سال 1250 قبل از میلاد می باشد و پس از حمله آشوربانیپال در سال ۶۴۰ پیش از میلاد ساخت آن ناتمام ماند، برای اثبات این مدعا می توان به هزاران آجر استفاده نشده در این مکان اشاره کرد.

چغازنبیل یا دور اونتاش یا شهر اونتاش به زبان عیلامی در عیلام باستان “استان خوزستان امروزی در جنوب غربی ایران” توسط پادشاه عیلامی اونتاش ناپیریشا به عنوان مرکز مذهبی عیلام معرفی شد.

عنصر اصلی این مجموعه یک زیگورات عظیم است که به خدایان عیلامی اینشوشیناک و ناپیریشا اختصاص یافته است. این بزرگترین زیگورات خارج از بین النهرین و بهترین نمونه از این نوع بناهای پلکانی هرمی است.

محوطه باستانی چغازنبیل در فلاتی وسیع و خشک مشرف به دره غنی و نزدیک آب رودخانه دز و جنگل های آن واقع شده است.

در مرکز این شهر یک معبد پنج طبقه یا به اصطلاح زمان خود زیگورات قرار دارد که در میان حصار اول شهر محصور شده و اکنون شاخص ترین بنای مجموعه این شهر باستانی است.

حصار درونی

فضای محصور در حصار درونی منطقه ای عمومی برای اهالی شهر نبوده و صرفا برخی از مقامات دینی و حکومتی عیلامی اجازه ورود به آن را داشته اند.

زیگورات کلمه ای به زبان باستانی اکدی است که به زبان عیلامی راه یافته است. معبدهای مطبق در منطقه میان رودان (بین النهرین) و ایلام به این نام خوانده می شدند.

این کلمه در قرن اخیر در زبان فرانسوی به صورت زیگورات تلفظ شده است. زیگورات چغازنبیل شکل مربع دارد و طول هر ضلع آن حدود ۱۰۵ متر است. شهر نبوده و صرفا  زیربنای زیقورات تخاب شده است.

در ساخت زیگورات و سایر بناهای این مجموعه خشت و آجر به عنوان بنای اصلی به کار رفته است.  هسته مرکزی طبقه های ذیگورات به طور کامل از خشت پر شده و با روکشی از آجر پوشانده شده است.

در چهار سوی بنا پلکان های مرکزی وجود داشته اند که به طبقه اول منتهی می شدند. اما برای صعود به طبقات بالاتر تنها راه پلکان ضلع جنوب غربی زیگورات بوده است.

این زیگورات به دو تن از مهم ترین خدایان ایلام یعنی “اینشوشینک” و “تپیریشا” اهدا شده و معابد اصلی آنها در بالاترین طبقه این بنا واقع بوده اند.

حصار درونی که از خشت خام و مقدار کمی دورریزهای ساختمانی ساخته شده مانند حلقه ای پیرامون ذیگورات را محصور می کند و امروزه بخش عمده آن به طول ۵۳۰ متر باقیمانده است. روی این حصار که در بیشتر مقاطع حدود ۵/۲ متر ضخامت داشته، ۶ دروازه ایجاد شده بودند.
در محوطه حصار میانی ۱۰ معبد کاوش و شناسایی شده است. در بنای این معابد آجرهایی به کار رفته اند که روی آنها کتیبه هایی به زبان عیلامی و خط میخی نوشته شده است.

در اجرهای کتیبه دار هر معبد نام خدایی که معبد به او اهدا شده آمده است. گویا معابد بیشتری برای این محوطه طراحی شده بوده که ساخت آنها احتمالاً به علت مرگ شاه به اجرا در نیامده زیرا تعدادی آجر کتیبه دار در محوطه در طول حفاری به صورت پراکنده یافت شده اند که نام معابد دیگری را نیز ذکر می کنند.

حصار میانی

فاصله بین حصار درونی و حصار میانی به “محله مقدس” معروف بوده و در زمان ایجاد این شهر برای معابد خدایان گوناگون عیلامی انتخاب شده است.

اکنون نیز اغلب معابد بین حصار میانی و درونی کاوش شده اند و بقایای آنها را می توان دید. بیرون این منطقه یعنی فضای بین حصارهای میانی و بیرونی اغلب بنای کاخ ها و خانه های شهر بر پا بوده است و اکنون بقایای سه کاخ در گوشه شرقی حصار بیرونی و در مجاورت دروازه شاهی دیده می شود.

حصار بیرونی

حصار بیرونی شهر اونتاش از خشت هایی به ابعاد ۱۰×۴۰×۴۰ سانتی متر با طولی بیش از ۴ کیلومتر و عرضی بالغ بر ۵ متر ساخته شده است.

نزدیک گوشه شرقی حصار، بیرونی یک دروازه شناسایی شده که خود شامل بنای گسترده ای بوده است. این بنا از حیاطی مربع شکل با اتاق هایی در پیرامون تشکیل می شده است.

دو در بزرگ در دو سوی حیاط روبه روی هم قرار داشتند که در دو طرف آنها برج های قطوری ساخته شده بود. احتمال داده می شود که در ضلع شمال شرقی این حصار نیز دروازه ای وجود داشته باشد.

کاخ ها
در مجاورت دروازه جنوب شرقی حصار بیرونی و در گوشه شرقی شهر بقایای ۳ بنای عظیم خشتی وجود دارد که احتمالاً کاخ یا خانه شاه و خانواده او بوده اند.

از این ۳ بنا یکی تقریباً یکی از بین رفته و دو تای دیگر به نام های “کاخ شماره ۳” و مجموعه “کاخ آرامگاه ها” شناخته می شوند. کاخ شماره ۳ در گوشه شرقی شهر و مجاور حصار بیرونی واقع شده است.

دو ورودی آن در ضلع جنوب شرقی قرار دارند هر یک از این ورودی ها امکان دسترسی به یک حیاط و اتاق های پیرامون آن را مهیا می کند.

در نزدیکی کاخ شماره ۲ و در سمت جنوب غربی آن بقایای ساختمانی خشتی به چشم میخورد که به نام “کاخ آرامگاه ها” شناخته می شود. علت این نامگذاری وجود ۵ گور سردابه ای با ساختار آجری در زیر ۳ تا از اتاق های این بنا است.

این بنا در واقع از ۲ بخش تشکیل شده است. بخش بالایی ساختاری خشتی دارد و پیکره کاخ را شامل می شود. در این بخش سه حیاط و اتاق های پیرامون آنها به چشم می خورد.

وسط حیاط بزرگ بقایای یک حوض آب و چاه فاضلاب آن وجود دارد. ورودی این بنا نیز در ضلع جنوب شرقی قرار دارد بخش پایینی بنا شامل پنج گور سردابه ای است.

این گورها ساختاری آجری دارند و ملات مورد استفاده در آن ها از دو لایه یکی قیر طبیعی و دیگری گچ ساخته شده است. در نهایت تمام فضای درونی آرامگاه با اندود ضخیمی از گچ پوشش داده شده است.

سازه دفع آب
در سمت غربی شهر درست بیرون حصار بیرونی ساختاری آجری وجود دارد که بنا به نظر برخی از باستان شناسان برای تصفیه آب به کار می رفته و در بین عوام نیز به همین نام مشهور است.

اما مطالعه های جدید باستان شناسان نشان می دهد که این اثر برای دفع آب های سطحی درون محوطه شهر به کار می رفته است.

این ساختار آجری از ۹ آبراه تشکیل شده که در زیر حصار قرار داشتند و آب های حاصل از بارندگی را از قسمت درونی شهر به خارج آن هدایت می کردند تمام این ساختار از آجر با ملات قیر و گچ ساخته شده است تا در مقابل آب مقاوم باشد.

نیایشگاه نوسکو

در فاصله حدود ۱۴۰ متری جنوب کاخ آرامگاه ها بنایی خشتی دیده می شود که به خدای نوسکو اهدا شده است. این بنا ساختاری ساده دارد که با دیوارهایی به ضخامت بیش از ۳ متر احاطه شده است.

اجزای این بنا عبارت اند از یک اتاق بزرگ که حیاطی بزرگ پشت آن قرار دارد و نحوه قرار گیری اتاق و حیاط حرف T را می سازد. در حیاط این نیایشگاه سکوی خشتی بزرگی دیده می شود و ورودی آن در ضلع شمال شرقی قرار دارد.

کاوش ها

نخستین کاوش های گسترده در محوطه باستانی چغازنبیل را “رومن گیرشمن” باستان شناس فرانسوی و هیات همراهش در سال های ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۰ خورشیدی به دست گرفت.

زیگورات چغازنبیل دارای روکشی از آجرهای پخته بود که تعدادی از آن ها دارای نوشته های میخی هستند که نام خدایان را در زبان های عیلامی و اکدی نشان می دهد.

اگرچه زیگورات اکنون تنها 25 متر ارتفاع دارد، یعنی کمتر از نیمی از ارتفاع تخمینی اولیه آن، ولی وضعیت حفظ آن در حد مطلوب است. مطالعات زیگورات و بقیه محوطه باستان شناسی چغازنبیل شامل معابد، اقامتگاه ها، قصرها و آب انبارهای دیگر کمک مهمی به دانش ما در مورد معماری این دوره از عیلامی ها و فرهنگ باستانی آن ها کرده است.

عیلامی ها آخرین امپراطوری قبل از امپراتوری هخامنشی که چهره جهان متمدن آن زمان را تغییر دادند، بودند.

در داخل بنا تمام عناصر و اجزای لازم برای بیان ارزش جهانی چغازنبیل، از جمله، دیوارهای متحدالمرکز، کاخ های سلطنتی، معبدها… بسیار دقیق قرار دارند. تقریباً هیچ یک از فضاهای مختلف معماری حذف نشده یا آسیب عمده ای ندیده است.

تهدیدهای شناسایی شده برای چغازنبیل شامل بارندگی های شدید است که می تواند تأثیر مخربی بر سازه های خشتی و گلی در معرض دید داشته باشد.

تغییر مسیر رودخانه دز که دیواره بیرونی را تهدید می کند. کشت و فرآوری نیشکر که کاربری سنتی زمین را تغییر داده و آلودگی هوا و آب را افزایش داده است و جنگل زدایی دره های رودخانه. در سال 2002 بازدیدکنندگان از بالا رفتن از زیگورات منع شدند و یک سیستم روشنایی نصب شده و محافظانی در محل مستقر شده اند تا از حفاری های غیرقانونی محافظت کنند.

آثار تاریخی محوطه باستانی چغازنبیل از نظر شکل و طرح، مصالح و جوهر و موقعیت و مكان شناسایی شدند. اقدامات حفاظتی متعددی از زمان کاوش های اولیه این سایت بین سال های 1946 و 1962 انجام شده است و آن ها اصالت تاریخی آن را خراب نکرده اند.

زیگورات چغازنبیل و دیگر معابد پیرامون آن، همگی داخل یک حصار مقدس قرار گرفته‌اند که گیرشمن برای این حریم واژه یونانی «تمنوس» را به کار برده‌است.

حصار پیرامونی محوطه در حدود ۱۶۲۵ متر است که بنای چهارگوش زیگورات به اضلاع ۱۰۵/۲۰ × ۱۰۵/۲۰ متر و بخشی از معبدها را دربر گرفته‌است. بدین ترتیب حیاطی در ابعاد ۴۰۰ × ۴۰۰ مترمربع در اطراف زیگورات به وجود آمده‌است.

زیگورات احتمالا در دو مرحله ساخته شد. در آغاز، بنای مربعی با حیاط مرکزی بود که نقشهٔ آن به انباری بزرگ شباهت داشت. ارتفاع دیوار در ۳ جبهه ۸ متر و در جبههٔ شمال شرقی ۱۳ متر بود و در میانهٔ هر ضلع یک ورودی ایجاد شده بود که به حیاطی با کفی گودتر از زمین‌های اطراف راه می‌یافت.

از حیاط به منظور برگزاری مراسم آیینی و مناسک مذهبی استفاده می‌شد اما حدود سال ۱۲۵۰ ق.م. اونتاش ناپیریشا مصمم می‌شود معبدهای یک طبقهٔ نخستین را به زیگوراتی عظیم و رفیع در ۵ طبقه تبدیل کند تا چون کوهی مقدس در جلگهٔ پست شوش خودنمایی کند. زیگورات ۵ طبقه داشت و به صورت هرم از پایین به بالا کوچکتر می‌شد. بر بالای آن، معبد کوچکی که ایلامی‌ها به آن «کوکونو» می‌گفتند ساخته شد که به دو ایزد حامی امپراتوری ایلام، ناپیریشا و این‌شوشینک اختصاص داشت.

تفاوت زیگورات چغازنبیل با زیگورات های بین‌النهرین در این است که در آن منطقه، طبقه های بالایی زیگورات ها روی طبقهٔ زیرین بنا می‌شدند اما زیگورات چغازنبیل بدین شکل است که تمام طبقات شالودهٔ مجزایی دارند و همهٔ آنها از کف زمین بنیان گرفته‌اند.

ثبت در یونسکو

چغازنبیل در سال ۱۹۷۹ میلادی به عنوان نخستین اثر تاریخی و باستانی از کشور ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت و معماری منحصر به فرد آن، در کنار زیگورات‌های کشف شده در میان رودان، برای باستان‌شناسان و علاقه‌مندان به تاریخ و میراث فرهنگی جهانی شناخته شده‌است. خاورشناسان چغازنبیل را قدیمی ترین ساختمان مذهبی شناخته شده در ایران می‌دانند.

از معیارهای شش‌گانهٔ یونسکو برای ثبت یک اثر تاریخی در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو، که مکان‌های گزینش شده دست کم یکی را باید داشته باشند، چغازنبیل از معیارهای سوم و چهارم برخوردار است.

این دو معیار به ترتیب معرف مکانی هستند که: «نمونه ای برجسته از نوعی بنا یا مجموعه معماری یا فناوری یا منظره که نمایانگر مرحله یا مراحلی در سرگذشت انسان باشد» و «نمونه ای برجسته از یک سکونتگاه سنتی بشری یا استفاده از زمین، که معرف یک یا چند فرهنگ است، باشد. به ویژه مواقعی که تحت تأثیر تغییرات برگشت‌ناپذیر شده‌است».

معیار (iii): ویرانه های چغازنبیل تنها شاهد پیشرفت معماری دوره عیلام میانی (1400-1100 ق.م) است.

معیار (IV): زیگورات در چغازنبیل تا به امروز بهترین بنای تاریخی حفظ شده از این نوع و بزرگترین بنای خارج از بین النهرین باقی مانده است.

این بنا در اصل مانند ابنیهٔ سومری بوده است که برای پرستش خدایان به شکل مرتفع ساخته می‌شده و در ممالک میان‌رودان به وفور دیده می‌شود. از این ابنیه های به جا مانده همچون زیگورات اور، زیگورات اتمنانکی، زیگورات انلیل، زیگورات لارسا، زیگورات دور شاروکین در عراق امروزی نیز می‌توان نام برد.

چغازنبیل در فهرست آثار ملی ایران نیز به شماره 895 در 26 ژانویه سال 1970 میلادی به ثبت رسید. قوانین و مقررات ملی مربوطه به اموال سایت شامل قانون حفاظت از میراث ملی و لایحه قانونی در مورد جلوگیری از حفاری های مخفی و حفاری های غیرقانونی تصویب شده است.

اموال ثبت شده میراث جهانی که متعلق به دولت ایران است و منطقه حائل آن توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران اداره می شود.

تاریخچه کشف بنا

در سال ۱۸۹۰ میلادی زمین‌شناس سرشناس ژاک دو مورگان گزارش می‌دهد که در ناحیه چغازنبیل معادن نفت وجود دارد، بله در استانی بنام خوزستان که امروز بزرگترین قطب نفتی ایران است.

پس از گذشت پنجاه سال مهندسانی که سرگرم فعالیت‌های نفتی در محدوده چغازنبیل بودند آجری را یافتند که روی آن نوشته‌هایی بود. آجر را برای باستان شناسانی که در شوش کاوش می‌کردند فرستادند و پس از آن یک زنجیره کاوش هایی در چغازنبیل صورت گرفت که به کشف معبد چغازنبیل و آثار مهم دیگری انجامید.

این بنا نخستین بار توسط آقای براون Boraven کارشناس نیوزلندی شرکت نفت ایران و انگلیس در سال ۱۹۳۶ میلادی کشف گردید و طی سال های ۱۹۵۳ تا ۱۹۶۳ میلادی توسط رومن گیرشمن حفاری گردید.

سده‌های متمادی این بنا در زیر خاک مدفون بود تا اینکه به دست رومن گیرشمن فرانسوی در زمان پهلوی دوم از آن خاکبرداری گردید. گرچه خاکبرداری از این بنای محدب متقارن واقع شده در دل دشت صاف موجب تکمیل دانش دنیا نسبت به پیشینه باستانی ایرانیان گردید، اما پس از گذشت حدود ۵۰ سال از این کشف، دست عوامل فرساینده طبیعی و بی دفاع گذاشتن این بنا در برابر آن ها آسیب‌های فراوانی را ممکن به این بنای خشتی – گلی وارد کند ولی پس از ثبت جهانی این بنا در یونسکو دیگر این نگرانی ها وجود ندارند.

یادگارها در موزه

مجسمه گاو نر

در موزه های ایران آثار کشف شده از تمدن عیلام و زیگورات چغازنبیل قرار دارند که شاید از معروفترین آن ها بتوان به مجسمه گاو (عکس بالا) نر از جنس گل پخته لعابدار در موزه ملی ایران در تهران اشاره کرد.

 ارتفاع مجسمه گاو نر تقریبا ۱٫۵۳ متر و طولش ۱٫۵ متر است. این مجسمه بینظیر پیکره گاو نر که در کاوش های زیگورات چغازنبیل در پلکان شمال شرقی یافت شد، بر روی بدنه خود کتیبه ای در ۱۶ سطر به زبان عیلامی از اونتاش نپیریشا به این شرح دارد:
من اونتاش گال پسر هومبان نومنا، شاه انشان و شوش یک گاو نر از گل پخته لعابدار، آنچه که شاهان قدیم نکرده اند، من آن را ساختم و در این مکان مقدس (به سان یک نگهبان) قرار بدادم برای خدای این شوشیناک که به این مکان مقدس اقتدار معنوی داد آن را اهدا کردم تا زندگی طولانی به دست آورم، تندرستی کسب کنم و به تبارم واگذارم، بدین منظور بود که این را ساختم برای خدای این شوشیناک خدایی که به این مکان مقدس اقتدار معنوی داد، آن را اهدا کردم باشد که خدای این شوشیناک خدایی که در این مکان مقدس اقتدار معنوی دارد آن را از من چون یک پیشکش بپذیرد.

گل میخ سفالی

استفاده از گل میخ (عکس بالا) به عنوان پیوند دهنده و در عین حال تزئین کننده در معماری ایرانی در کاخ های سلطنتی و بناهای مذهبی و ساختمان های مشابه آن از دوره عیلام رایج بوده است.
در کاوشهای زیگورات چغازنبیل نیز میخ ها و گل میخ های سفالی فراوانی به دست آمده است. برخی دارای لعاب فیروزه ای-سبز و تعدادی ساده بوده و بیشتر آنها دارای کتیبه ای به نام پادشاه عیلامی (اونتش نپیرش) هستند.

عکس بالا یک گل میخ سفالی لعابدار مربوط به داواخر هزاره دوم پیش از میلاد می باشد که دارای یک نوشته به خط میخی بدین مضمون است: “کاخ اونتش نپیرش” که هم اکنون در موزه ملی ایران و موزه هفت تپه نمونه های مختلف آن نگهداری می شوند.

چرخ ارابه برنزی

از دیگر اشیای تاریخی کشف شده در زیگورات چغازنبیل می توان به چرخ ارابه برنزی با پره های چوبی مربوط به اواسط هزاره دوم پیش از میلاد اشاره کرد که هم اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می شود. (عکس بالا)

مجسمه شیر عقاب

این مجسمه (عکس بالا) موجودی افسانه ای است که ترکیبی از شیر و عقاب بوده در حفاری های چغازنبیل به دست آمده است. این مجسمه پوشش لعاب آبی رنگ داشته و روی کمر آن کتیبه ای به خط میخی دیده می شود.

مجسمه شیر عقاب پیش از جنگ تحمیلی در موزه شوش نگهداری می شد که متأسفانه بر اثر اصابت گلوله توپ دشمن قطعه قطعه شد. بعدها این قطعه ها مرمت شد و اکنون این مجسمه در موزه هفت تپه نگهداری می شود.

تبر مفرغی

تبر مفرغی به طول 12/3 سانتیمتر در معبد کریریشا (معبد میانی از مجموعه معبد های شمال غربی در حصار اول) یافت شده است.

این تبر جای دسته ای به شکل شیر دارد که رویش به سوی تیغه تبر است و روی تیغه تبر کتیبه ای با نام اونتاش نپیریشا نوشته شده است. پشت سر شیر نیز (جای دسته) مجسمه گراز نشسته از آلیاژ ترکیبی طلا و نقره وجود دارد.

متاسفانه این میراث فرهنگی نیز پس از غارت، هم اکنون در موزه لوور فرانسه قرار دارد.

عبادت گاه ها

همانطور که گفتیم زیگورات چغازنبیل یک بخش درونی دارد به نام “دوراونتاش” که “دور” به معنی شهر و “اونتاش” نام سازنده شهر است و محوطه ای به طول و عرض حدود ۱۰۰۰× ۱۳۰۰ متر را در بر می‌گیرد و از سه حصار تو در توی خشتی تشکیل شده که به ترتیب معبد اصلی (زیگورات) در مرکز حصار اول، کاخ ها و معبدهای کوچک در حصار دوم، آرامگاه‌های زیرزمینی سلطنتی و کاخ‌های سلطنتی و تصفیه خانه آب در حصار سوم، قرار داشت.

عبادتگاه‌های دیگری برای خدایان و الهه‌های عیلام در چغازنبیل ساخته شده بود که عبارتند از:

• «نوسکو» Nusku (خدای آتش)
• «پی نیکیر» Pinikir (مادربزرگ خدایان)
• «اَدَد» Adad (خدای هوا)
• «نین الی» Nin – Ali (همسر خدای هوا)
• «شیموت» Shimut (خدای عیلام)
• «منزت» Manzat (همسر خدای عیلام)
• «نپراتپ» Nepratep (الهه‌های روزی دهنده)
• «روهوراتیر» Ruhuratir (خدای انزان)
• «هیشمتیک» Hishmitik (همسر خدای انزان)
• «گال» Gal (خدای بزرگ عیلام)
• «ایشنی کاراب» Ishni – karab (الهه سوگند) و دو معبد ناشناخته دیگر، واقع در کنار دروازه‌های غربی و جنوب شرقی حصار دوم.

برخلاف احداث زیگورات‌های بین‌النهرینی که طبقات آنها بر روی یکدیگر قرار می‌گیرند، تمامی طبقات پنجگانه زیگورات چغازنبیل، به موازات یکدیگر و از سطح زمین احداث شده‌اند.

به جز طبقه های اول و پنجم که توخالی بوده و دارای الحاقاتی به شکل اتاق، بوده‌اند، بقیه طبقات توپر بوده که با خشت پر شده‌اند. بافت داخلی دیوارها از خشت و نمای بیرونی با آجر ساخته شده‌است.

برخی از آجرهای بکار رفته در زیگورات، لعاب دار بوده و برخی دیگر دارای تزئیناتی به شکل گل میخ می‌باشند که در نوع خود از زمره قدیمی‌ترین کاشی‌های جهان به‌شمار می‌روند.

دور تا دور زیگورات، آجرهایی به خط میخی ایلامی به چشم می‌خورد که خطوط نوشته شده، نام سازنده بنا و هدف از ساخت آن را نشان می‌دهد.

در جبهه‌های شمال غربی و جنوب غربی، دو سکوی مدور دیده می‌شود که نظرات مختلفی از جمله سکوی قربانگاه، محل نصب مجسمه، ساعت خورشیدی، محل پیشگویی و ستاره‌شناسی، دربارهٔ وجود آنها ابراز شده‌است.

تصفیه‌خانه آب چغازنبیل، واقع در جبهه غربی معبد اصلی قرار دارد. این تصفیه‌خانه با بهره‌گیری از ظروف مرتبط ساخته شده و از این بابت قدیمی‌ترین تصفیه‌خانه دنیا محسوب می‌شود.

رومن گیرشمن، حفار چغازنبیل، اعتقاد دارد که آب مورد مصرف تصفیه خانه از فاصله ۴۵ کیلومتری و توسط کانالی از رودخانه کرخه تأمین می‌شده‌است.

این درحالی است که رودخانه دز، در فاصله ۳ کیلومتری معبد قرار دارد. عدم تأمین آب چغازنبیل از رودخانه دز، به خاطر اختلاف ارتفاع زیاد محوطه چغازنبیل با سطح رودخانه دز، می‌باشد.

درباره عکاس

یکی از لذت های بازدید از زیگورات چغازنبیل، امکان قدم زدن و عکاسی در حصار میانی و فاصله چند متری زیگورات مرکزی است. دیدن آجرهای کتیبه دار و هنری که مهندسان عیلامی حدود 1250 سال قبل از میلاد مسیح در ساخت این زیگورات 5 طبفه به خرج داده بودند.

در هنگام بازدید از سایت باستانی چغازنبیل می توانید در پیاده رو های کنار زیگوارتی قدم بزنید عیلامی ها چند هزار سال پیش در آنجا زندگی و رفت و آمد داشتند.

داشتن لنز واید برای عکاسی در این مکان می تواند به شما کمک کند که عکس های بهتری بگیرید. بغیر از تابستان و روزهای گرم در بقیه فصول سال می توانید عکس های خوبی در روز و شب از دورتادور این زیگورات زیبا بگیرید.

رضا گودرزی

صنایع دستی و هنری

تابلو عکس نفیس چغازنبیل در سایز 50-70 – 100-70 سانت. برای دیدن تابلو عکس زیبای چغازنبیل و سفارش آن می توانید اینجا کلیک کنید.

تیشرت های سفید و مشکی چغازنبیل از جنس پنبه درجه یک. برای دیدن تیشرت زیبای چغازنبیل و سفارش آن می توانید اینجا کلیک کنید.

با توجه به آرشیو کامل و عکس های متنوع روز و شب از چغازنبیل که توسط عکاس سایت گرفته شده است  و برند تیشرت پرشیا که زیر مجموعه سایت پرشیا اکسپو نیز می باشد، تابلو عکس های نفیس و تیشرت های مختلف با طرح های عیلامی، آشوری، هخامنشی، ساسانی و ایران باستان… طراحی شده است که برای دیدن تمام آن ها می توانید اینجا کلیک کنید.

لینک های مفیدبرای شما با توجه به صفحه ای که مطالعه فرمودید:

برای خواندن مقاله های بیشتر در زمینه ایرانشناسی، پیشنهاد می کنیم به قسمت ایرانشناسی در سایت پرشیا اکسپو سری بزنید.

برای آشنا شدن با تمام سایت های تاریخی و باستانی ایرانی که در یونسکو ثبت شده اند، پیشنهاد می کنیم به قسمت یونسکو در سایت پرشیا اکسپو سری بزنید.

هم اکنون می توانید این مقاله را از طریق واتساپ و تلگرام… به اشتراک بگذارید: