معمای مفرغ های لرستان

معمای مفرغ های لرستان در عصر آهن که در موزه ایران باستان و پس از غارت در موزه های جهان هستند هنوز هم باستان شناسان را درگیر خود کرده است

عصر آهن

یکی از دوره های تاریخی ایران، دوره عصر آهن می باشد که هم اکنون در موزه ها می توانیم نمونه های دست آفرید مفرغی هنرمندان باستانی ایران را ببینیم.

جدای نحوه ساخت و تولید این مفرغ های بینظیر، مشخص است که آن ها را قبل از تولید با الهام گرفتن از باورها و اسطوره های دوران خود طراحی نیز کرده اند.

این دوره تاریخی و آثار کشف شده از این دوران آنقدر مهم و زیبا هستند که در موزه ایران باستان تهران بخش بزرگی به آن اختصاص داده شده است.

مصنوع های عصر آهن که در کوه‌های زاگرس ایران یافت شده اند در دهه 1930 توجه جهان را به خود جلب کردند، اما امروزه محققان هنوز در حال بحث هستند که چه کسی آن ها را ساخته است.
هنگامی که در اواخر دهه 1920، مجسمه های نفیس برنزی به بازار سیاه آثار باستانی هجوم آوردند، هیچ کس چیز زیادی درباره آن ها نمی دانست.

آثار هنری انسان ها و حیوان ها، فنجان های برنزی برجسته، و سنجاق های ظریف دلال ها را به وجد می آورد که از زیبایی آن ها شگفت زده شده بودند.

برای حل معمای مفرغ های لرستان درباره منشأ آن ها پرس و جو شد، اما پاسخ ها تا حدودی مبهم بود. دلالان به جای نام بردن از یک شهر یا تمدن خاص، تنها منطقه ای را در رشته کوه های زاگرس نشان می دادند، لرستان (واقع در غرب ایران).

دست آفریده عکس بالا مربوط به 700 سال قبل از میلاد می باشد که انسانی شاخدار دو حیوان افسانه ای را رام کرده است.

سیل یافتن برنزهای لرستان در پاییز 1928 میلادی در شهر هرسین در 20 مایلی شرق کرمانشاه آغاز شد. یک کشاورز محلی چندین شی زیبا برنزی را در مزارع خود کشف کرد و آن ها را فروخت.

اخبار یافته های او پخش شد و به زودی شهر پر شد از دلالانی که این آثار هنری را می خریدند و سپس آن ها را به موزه ها و مجموعه های خصوصی می فروختند.

این یک ترتیب سودآور بود که برای بسیاری از مردم مناسب بود و در ان دوره برای جلوگیری از این غارت و چپاول کار بسیار کمی انجام شد.

علاقه زیادی به حفاری این برنزها در بین دانشگاهیان و افراد محلی ایجاد شد. آندره گدار، مدیر سرویس باستان شناسی ایران در سال 1928، روشی را که مردم محلی برای کشف محوطه ای برای کاوش استفاده می کردند، توصیف کرده: ابتدا چشمه ای پیدا می کردند.

هنگامی که آن را پیدا می کردند، احتمال زیادی برای یافتن یک سکونتگاه یا یک قبرستان در نزدیکی آن وجود داشت. فرمول ساده و موثر بود، به دنبال منبع آب باشید، سپس گورستان باستانی دور از دسترس نخواهد بود.

اولین باستان شناس غربی که برنزها را بررسی کرد، باستان شناس آلمانی الاصل، اریش اشمیت بود که برای اولین بار در سال 1935 کاوش در لرستان را آغاز کرد و معمای مفرغ های لرستان از آنجا آغاز شد.

کار او در این مکان به لطف همسرش، مری هلن، نوآورانه بود. این دو علاقه مشترکی به باستان شناسی داشتند، آن ها اولین بار هنگام بازدید از سایت تپه حصار در ایران با هم آشنا شدند.

برای حل معمای مفرغ های لرستان مری هلن از استفاده از هواپیما برای بررسی مکان‌ها از بالا را پیشنهاد داد و او یک هواپیما برای مأموریت‌های باستان شناسی خریداری کرد.

این هواپیما که “دوست ایران” نام داشت، لرستان و سایر مکان‌های ایرانی از جمله تخت جمشید (پایتخت باستانی امپراتوری هخامنشی ایران) را که اشمیت در حال مطالعه آن‌ها بود، بررسی کرد.

پس از اخذ مجوز از ایران، پروازهای شناسایی در سال‌های 1935-1936 و بار دیگر در سال 1937 انجام شد. عکس‌برداری هوایی اشمیت نه تنها برای مستندسازی مکان‌ها، بلکه برای برنامه‌ریزی روشمند حفاری‌ها نیز ارزشمند بود.

کار اشمیت استفاده پیشگامانه ای از عکاسی هوایی در باستان شناسی کرد. بین سال‌های 1935 و 1937، تیم او اولین بررسی‌های کاوش هوایی را بر روی غرب، جنوب و شمال شرق ایران، از جمله سایت تخت جمشید، که در عکس بالا نشان داده شده است، انجام داد.

در ژوئن 1938، تیم اشمیت به کاوش در سرخ دم، یک محل باستانی در لرستان پرداختند. قبل از این حفاری، حفاری‌های غیرمجاز در این منطقه منجر به حذف بسیاری از مفرغ‌ها و در نتیجه از بین رفتن آثار ارزشمند تاریخ محوطه شده بود. مقام های محلی سرانجام غارت را متوقف کردند و اشمیت تلاش های خود را بر کشف آنچه باقی مانده بود متمرکز کرد.

علی‌رغم آسیب‌دیدگی و غارت، تیم اشمیت توانست اقلام برنز، عاج و سرامیک را بازیابی کند، اشیایی که تکنیک‌ها و سبک‌های هنری مشابهی را با برنزهایی که در دهه 1920 کشف و فروخته می‌شد نشان می‌دادند.

بیشتر کارهای اکتشافی در “سرخ دم” حول یک ساختار چند اتاقه ای متمرکز بود که اعتقاد بر این بود که معبد یا مکان عبادت بوده است.

اشمیت همچنین اقلامی را از مقبره های محفظه ای با سنگ هایی که به صورت عمودی به عنوان دیوار و تخته های بزرگتر به عنوان سقف قرار داده شده بودند، به دست آورد.

ایجاد یک گاهشماری قوی برای برنزهای لرستان چالش برانگیز بوده است. غارت گسترده بسیاری از لایه های خاک اطراف اشیای باستانی را که باستان شناسان برای تعیین تاریخ ساخت و دوره تاریخی به آن تکیه می کنند را ویران کرده بود.

تنها در دهه‌های اخیر می‌توان تاریخ مفرغ‌های لرستان را مشخص کرد. تجزیه و تحلیل سبک و شمایل نگاری با مجموعه ای از کاوش های باستان شناسی در طول دهه های 1960 و 1970 میلادی تکمیل شد.

در عکس بالا یکی از دشت های ایران در رشته کوه های زاگرس را می بینید. کاوش‌هایی که بین سال‌های 1965 تا 1979 میلادی در غرب لرستان توسط دانشگاه گنت و موزه‌های سلطنتی بروکسل انجام شد، امکان یافتن تعداد زیادی مقبره جمعی پر از یافته‌های ارزشمند را فراهم کرد.

به لطف لایه های باستانی دست نخورده، این اقلام کشف شده را می توان تاریخ گذاری کرد. بر اساس این مطالعه ها، محقق ها می‌توانند زمان ساخت مفرغ‌های لرستان را با دقت بیشتری محاسبه کنند، مقیاس زمانی که در نقطه‌ای بین قرن یازدهم قبل از میلاد مشخص شده تا اواسط قرن هفتم قبل از میلاد، به اصطلاح اواخر عصر آهن لرستان.

هویت افرادی که این قطعه های زیبا را طراحی کرده و ساخته اند نامشخص است. نامزدهایی که برای حل معمای مفرغ های لرستان در نظر گرفته شده اند عبارتند از مادهای اولیه، یک گروه هند و اروپایی که در این منطقه زندگی می کردند، در حالی که دیگران از سیمریان، مردمی کوچ نشین که از جنوب روسیه سرچشمه می گیرند و احتمالاً در قرن هشتم قبل از میلاد به لرستان نقل مکان کرده اند.

کتیبه هایی به خط میخی بر روی شمشیرهایی که در این منطقه یافت شده اند حکایت از کاسی ها دارند، مردمی که در حدود قرن شانزدهم قبل از میلاد در لرستان ساکن شدند. و سپس مرکز و جنوب بین النهرین را تا مدتی در اوایل قرن 12 قبل از میلاد اشغال کرده بودند.

مصنوع های کشف شده در لرستان از تنوع باورنکردنی که بیشتر آن ها به سه دسته اصلی تقسیم می شوند: استانداردها (یا قطعه نهایی)، فلزکاری مانند مهارکننده دهانه اسب، و سنجاق سر و انواع مختلفی از قطعه های برنزی که یافت شده است، سلاح هایی مانند خنجر، نیزه و تبر، اما نه به وفور.

استانداردها اشیایی هستند که زمانی بر بالای چوب ثابت می شدند. چیزی که آن ها را منحصر به فرد می کند، شمایل نگاری پیچیده آن ها است که از دنیای حیوان ها گرفته شده است، که در آن بزکوهی رایج است.

یکی از شناخته‌شده‌ترین و جذاب‌ترین گونه‌های به اصطلاح Master of Animals است که یک انسان را به تصویر می‌کشد (معمولاً نر، اما نسخه‌های ماده نیز پیدا شده است) که حیوان های وحشی را از گردن گرفته است.

در این دست آفریده ها انواع حیوان های متفاوت دیده می شوند، از گربه‌های بزرگ یا پرندگان شکاری گرفته شده تا جانوران اسطوره‌ای مانند گریفین و ابوالهول مانند.

این نقش در تمدن های باستانی دیگر مشترک است: آثار هنری استادانه حیوان ها در هنر بین النهرین و همچنین سومری یافت شده است. اعتقاد بر این است که این الگو نماد تسلط انسان بر طبیعت است.

گونه های باشکوه نگاه دارنده دهانه اسب، شیوه زندگی عشایری را که آن ها را طراحی و ساخته اند را نشان می دهد.

همانطور که باستان شناس پائولو ماتیاس می نویسد: “متداول ترین نوع یافت شده قطعه های تزئین شده با تصاویر حیوان ها و سوراخ بزرگ در شکم آن ها است.”

مجموعه شمایل نگاری می تواند شامل یک گاو نر، یک شیر و یک بز باشد. در برخی دیگر، یک گریفین و یک ابوالهول. یک تصویر یا طرح تزئینی، به ویژه یک طرح تکراری که یک الگو را تشکیل می دهد.

اشیاء روزمره نیز وجود دارد. شناخته شده ترین پین ها هستند که هدف آن ها هنوز مورد بحث است. برخی از دانشمندان گمان می‌کنند برای بستن لباس استفاده می‌شده است.

پین ها دارای موضوع های مختلفی هستند: الهه ها، حیوان های اسطوره ای و همچنین تصویر استادانه حیوان ها.

دسته آخر، جام های استوانه ای شکل با نوک کوچک در پایه هستند. این تزیین که در بیرون به صورت برجسته ساخته شده است، شامل صحنه هایی مانند ضیافت های آیینی، با چهره های مهمی است که توسط خادمان یا نوازندگان کنار هم قرار گرفته اند.

در کتاب عکس نفیس “موزه ایران باستان” در بخش دوره آهن یا مفرغ و ایلام، عکس های بیشتری از مفرغ های لرستان و مفرغ های یافت شده در عصر آهن را می توانید ببینید.

ترجمه، تهیه و تنظیم مقاله: رضا گودرزی

در صورت نیاز به عکاسی طبیعت، میراث فرهنگی و گردشگری، چاپ کتاب نفیس عکس یا تابلوهای نفیس ایرانگردی و ایرانشناسی و همچنین برای انجام امور طراحی سایت، سئو گوگل و تنظیم مقاله های تخصصی (با تجربه و سابقه کاری دو دهه) با ما در ارتباط باشید: 09001075213