راه آهن سراسری ایران نبض تپنده تاریخ حمل و نقل، توسعه کشور و میراث جهانی ایران در یونسکو می باشد که حاصل تلاش هزاران نفر در یک قرن گذشته است
شاهکار مهندسی
آیا میدانستید ریلهای راه آهن سراسری ایران، داستانی از خودباوری ملی، چالشهای مهندسی بیسابقه و نقشی تعیینکننده در سرنوشت یک جنگ جهانی را در دل خود دارند؟
راه آهن سراسری ایران، فراتر از یک مسیر حملونقل کالا و مسافر، شاهرگ حیاتی و پروژهای عظیم است که تاریخ توسعه و مهندسی این سرزمین را در طول بیش از یک قرن نمایندگی میکند.
این خط ریلی که دو کرانه مهم کشور، یعنی خلیج فارس در جنوب و دریای خزر در شمال را به یکدیگر پیوند میدهد، به نماد اراده\ ملی و نقطه عطفی در زیرساختهای کشور تبدیل شده است.
این مقاله به طور جامع، مسیر پرفراز و نشیب این شاهکار مهندسی، از تلاشهای ناکام قاجار تا ثبت جهانی آن در فهرست یونسکو، و بهویژه، مسیر شگفتانگیز تهران به بندر ترکمن و نقش ایستگاههای کلیدی آن را بررسی میکند.
- بخش اول: ریشههای یک رویای ملی (تأمین مالی و آغاز به کار)
اندیشه احداث خطوط ریلی در ایران قدمتی دیرینه دارد که به بیش از ۱۷۰ سال پیش و دوران ناصرالدین شاه قاجار بازمیگردد.
هرچند اولین خطوط ریلی ایران در مقیاسهای بسیار کوچک و نمادین، نظیر خط آهن کوتاه و محلی رشت – پیربازار و یا تراموای تهران – شاه عبدالعظیم احداث شدند، اما موانع سیاسی و نفوذ قدرتهای بزرگ خارجی مانع از آن میشد که کشور دارای یک خط آهن استراتژیک و سراسری شود.
این تلاشهای نیمهکاره، تا دههها پروژهی احداث یک راهآهن بزرگ را به تعویق انداخت.
نقطه عطف تاریخ راه آهن سراسری ایران در دوران پهلوی اول رقم خورد؛ جایی که با قاطعیت تصمیم گرفته شد تا پروژه ملی احداث راهآهن به طور کامل با سرمایه داخلی و بدون وابستگی به وامهای خارجی انجام شود.
برای تأمین مالی این پروژه عظیم و گرانقیمت، دولت وقت قانونی را وضع کرد که بر اساس آن، درآمد حاصل از مالیات انحصاری بر واردات و مصرف قند و شکر و چای، به طور کامل به بودجه ساخت راه آهن سراسری ایران اختصاص یابد.
این اقدام هوشمندانه، پروژه را از نفوذ سیاسی قدرتهای خارجی مصون نگه داشت. سرانجام، در ۲۳ مهر ۱۳۰۶، اولین کلنگ ساختمان راهآهن در تهران به زمین زده شد و عملیات ساخت از سه نقطه جنوب، شمال و مرکز به طور همزمان آغاز گشت.
پیمانکار اصلی این طرح عظیم، شرکت دانمارکی کمپساکس (Kampsax) بود که با بهرهگیری از زبدهترین مهندسان آلمانی و اتریشی، کار دشوار ساخت در سختترین مسیرهای کوهستانی را آغاز کرد.
- بخش دوم: مسیر شمال؛ اوج نبرد مهندسی با طبیعت (تهران تا بندر ترکمن)
مسیر راهآهن شمال، که از ایستگاه تهران به سمت کوههای البرز هدایت میشود و نهایتاً به بندر ترکمن میرسد، بدون شک پیچیدهترین و شگفتانگیزترین قسمت از راه آهن سراسری ایران است. این مسیر کوهستانی، نه تنها به دلیل زیباییهای طبیعی، بلکه به دلیل غلبه مهندسان بر شیبهای تند و درههای عمیق شهرت جهانی دارد.
- پل ورسک: اعجاز پایداری و پل پیروزی
در قلب مسیر فیروزکوه، بزرگترین و معروفترین شاهکار مهندسی راه آهن سراسری ایران به نام پل ورسک متولد شد. این پل عظیم در ارتفاعات روستای ورسک در شهرستان سوادکوه مازندران، با ارتفاعی حدود ۱۱۰ متر از کف دره و دهانه قوسی ۶۶ متری، با استفاده از مصالح بومی و مقاوم چون ساروج و آجر و بدون به کارگیری هیچگونه سازه فلزی ساخته شده است.
ساخت این پل توسط پروفسور لادیسلاوس فون رابسویچ، مهندس اتریشی، یک ریسک مهندسی بزرگ بود که در سال ۱۳۱۵ با موفقیت به اتمام رسید.
شهرت پل ورسک به دلیل نقش حیاتیاش در تاریخ جهان، آن را از یک سازه مهندسی به یک نماد سیاسی تبدیل کرد. در جنگ جهانی دوم، این پل نقشی تعیینکننده در انتقال تسلیحات و تدارکات متفقین به شوروی ایفا نمود و به همین دلیل توسط وینستون چرچیل، نخستوزیر وقت انگلستان، لقب رسمی «پل پیروزی» را دریافت کرد.
- سه خط طلا: راهحل نبوغآمیز در گدوک
یکی از سختترین چالشهای فنی در مسیر کوهستانی شمال، شیبهای بسیار تند در منطقه گدوک بود که عبور ایمن لوکوموتیوها را با مشکل مواجه میکرد.
مهندسان برای حل این مسئله، راهحلی خلاقانه و نبوغآمیز به کار بستند: پدیدهای به نام «سه خط طلا». این سازه، در واقع سه مسیر ریلی متوالی هستند که به صورت مارپیچ و پلهای بر روی دامنه کوه امتداد یافتهاند.
با افزایش طول مسیر در این سه سطح و دور زدن کوه، شیب مسیر به حدی کاهش یافت که امکان حرکت قطارها با ایمنی فراهم شود.
این سه مسیر متقاطع که از نظر بصری و مهندسی خیرهکننده هستند، به دلیل اهمیت و ارزشی که در تسهیل پروژه داشتند، به نام «سه خط طلا» معروف شدند و اکنون یکی از جذابترین جاذبههای گردشگری ریلی در جهان به شمار میآیند.
- ایستگاههای کلیدی شمال: پل سفید و بندر ترکمن
در ادامه مسیر شمال به سمت مازندران، شهرهایی چون پل سفید و زیرآب به دلیل قرارگیری در نزدیکی پلها و سازههای مهم نامگذاری و توسعه یافتند.
پل سفید که نام خود را از یک پل مهم در مسیر عبور رودخانه تالار گرفته، یک ایستگاه کلیدی و مرکز جمعیتی در دل سوادکوه است که با محیط کوهستانی زیبا و دسترسی به جاذبههایی مانند دریاچه شورمست، اهمیت گردشگری بالایی نیز پیدا کرده است.
این مسیر ریلی در نهایت به بندر ترکمن (بندر شاه سابق) در کرانه دریای مازندران میرسد. این ایستگاه به دلیل معماری خاص و قرارگیری در منطقه ترکمنصحرا، به عنوان دروازه شمالی و نقطه اتصال ریلی به آبهای شمالی کشور شناخته میشد و نقش مهمی در توسعه تجارت از طریق دریا و جابهجایی محصولات کشاورزی داشت.
- بخش سوم: اتصال جنوب و نقش ایستگاههای استراتژیک
بخش جنوبی راهآهن از تهران به سمت اهواز و نهایتاً به بندر امام خمینی امتداد مییابد. این بخش با چالشهای اقلیمی متفاوتی از جمله گرمای شدید و دشتهای خشک روبرو بود و با احداث پلهای مهمی چون پل کارون در اهواز، شبکه ریلی به یکی از مهمترین بنادر تجاری کشور متصل شد.
- ایستگاههای کلیدی و نقش توسعه شهری
راه آهن سراسری ایران نه تنها شامل ریلها و پلها، بلکه شبکهای از ایستگاههای استراتژیک را در بر میگیرد که هر یک نقش حیاتی در توسعه منطقهای و شهری ایفا کردهاند:
ایستگاه راهآهن تهران: این ایستگاه، که نقطه شروع رسمی احداث خطوط سراسری بود، با معماری با شکوه خود به نمادی از ورود ایران به عصر مدرن تبدیل گردید و به عنوان مرکز فرماندهی شبکه ریلی کشور، نقش محوری در اتصال مناطق مختلف به پایتخت داشت.
ایستگاه اهواز: به دلیل نزدیکی به میدانهای نفتی و اهمیت استان خوزستان در اقتصاد کشور، این ایستگاه نه تنها برای جابهجایی مسافر، بلکه برای انتقال نفت، مواد خام و محصولات صنعتی نقشی کلیدی داشت و اهواز را به یک گره مهم ترانزیتی در مسیر شمال به جنوب تبدیل کرد.
ایستگاه بندر امام خمینی: در نقطه انتهایی مسیر جنوبی، این ایستگاه قرار دارد که با احداث خط آهن، به سرعت به بزرگترین بندر تجاری ایران در خلیج فارس تبدیل شد و نقطه اتصال حیاتی برای واردات و صادرات کشور بود. نقش این ایستگاه در انتقال تسلیحات و مواد غذایی متفقین در جنگ جهانی دوم (از طریق دالان پارسی) آن را به یک مرکز استراتژیک در تاریخ جهان تبدیل کرد.
- بخش چهارم: میراث جهانی و اهمیت کنونی
راه آهن سراسری ایران سرانجام در ۲۷ مرداد ۱۳۱۷ در ایستگاه سمیّه به یکدیگر متصل و به صورت رسمی افتتاح شد. این پروژه که بزرگترین و گرانترین طرح صنعتی ایران تا آن زمان بود، تحولی عظیم در اقتصاد، تجارت و شهرنشینی کشور ایجاد کرد.
اما افتخار بزرگتر برای این سازهی تاریخی، در سال ۱۴۰۰ شمسی (۲۰۲۱ میلادی) رقم خورد. پرونده راه آهن سراسری ایران به دلیل ارزشهای مهندسی، فرهنگی و تاریخی بینظیرش، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و این خط ریلی به عنوان طولانیترین خط ریلی یکپارچه جهان که به ثبت جهانی رسیده، شناخته میشود.
این ثبت، تأییدی بر نبوغ مهندسی، مقاومت و تطبیقپذیری سازه با شرایط سخت اقلیمی و همچنین ارزش تاریخی آن بهعنوان یک عامل کلیدی در تحولات سیاسی و نظامی قرن بیستم است.
امروزه، راه آهن سراسری ایران همچنان بهعنوان یکی از مهمترین زیرساختهای حملونقل کشور، نقشی محوری در توسعه ترانزیت بینالمللی و رونق گردشگری ریلی ایفا میکند و نمادی ابدی از ارادهی سازندگی و استقامت در تاریخ مهندسی ایران باقی مانده است.
ثبت راهآهن در یونسکو
همانطور که گفتیم راه آهن سراسری ایران دریای خزر در شمال شرق را به خلیج فارس در جنوب غرب متصل میکند. این خط ریلی با عبور از دو رشتهکوه، رودخانهها، ارتفاعات، جنگلها و دشتها، چهار ناحیه اقلیمی مختلف را قطع میکند.
این راهآهن که در سال ۱۳۰۶ خورشیدی (۱۹۲۷ میلادی) آغاز شد و در سال ۱۳۱۷ خورشیدی (۱۹۳۸ میلادی) به پایان رسید، ۱۳۴۹ کیلومتر طول دارد و نتیجه همکاری موفق دولت ایران با ۴۳ پیمانکار ساختمانی از کشورهای گوناگون بود.
این راهآهن به دلیل مقیاس عظیم خود و همچنین شاهکارهای مهندسی مورد نیاز برای غلبه بر مسیرهای پرشیب و سایر دشواریها، بسیار برجسته است.
ساخت این مسیر شامل تراشهای گسترده کوه در برخی مناطق بود، در حالی که در مناطق ناهموار دیگر، احداث ۱۷۴ پل بزرگ، ۱۸۶ پل کوچک و ۲۲۴ تونل، از جمله ۱۱ تونل مارپیچ (حلزونی) را ضروری ساخت.
برخلاف اکثر پروژههای اولیه راهآهن، ساخت راهآهن سراسری ایران با مالیاتهای ملی تأمین مالی شد تا از سرمایهگذاری و کنترل خارجی جلوگیری شود.
- ارزش جهانی برجسته
راهآهن سراسری ایران (TIR) با طول ۱۳۹۴ کیلومتر، دریای خزر در شمال را به خلیج فارس در جنوب ایران متصل میکند. این راهآهن که در سال ۱۳۱۷ به طور کامل افتتاح شد، یک خط اصلی فعال با عرض استاندارد ۱۴۳۵ میلیمتر است.
راهآهن سراسری ایران، چشماندازهای کوهستانی خیرهکننده را با شیبهای کوهستانی مداوم و تند کمتر از ۳.۰٪ ترکیب میکند، که امروزه به عنوان حداکثر شیب عملی برای راهآهن کوهستانی در نظر گرفته میشود.
خطوط ریلی با شیب تندتر از ۳٪ ثابت کردهاند که بهرهبرداری از آنها دشوار است. طراحی راهآهن کوهستانی این مسیر، به تعادل حیاتی بین برجستگی مهندسی و کارایی عملی دست یافته است.
مقیاس استثنایی این راهآهن کوهستانی با تعداد زیاد سازههای مهندسی بزرگ در مسیر نیز مشهود است: ۱۷۴ پل بزرگ، ۱۸۶ پل کوچک، ۲۲۴ تونل از جمله ۱۱ تونل مارپیچ و ۸۹ ایستگاه قطار. این سازهها با کیفیت بالای ساخت خود در دهه ۱۹۳۰ متمایز هستند، به طوری که توانستهاند تا امروز در همان شرایط اولیه حفظ شوند.
راهآهن سراسری ایران نشاندهنده گسترش قدرت دولتی مدرن در قرن بیستم در یک بستر آسیایی غیرمستعمره خاص است که با دخالت فعال سرمایه و ذینفعان ملی صورت گرفت. نقش صنعت راهآهن در رشد اجتماعی، اقتصادی، صنعتی و فرهنگی ایران و منطقه، و همچنین در تجارت و مبادلات بینالمللی، انکارناپذیر است.
این راهآهن نه تنها با تسریع حملونقل، اقتصاد و تجارت را تقویت کرده، بلکه تعاملات فرهنگی و روابط اجتماعی با کشورهای غرب آسیا و از آنجا با اروپا و فراتر از آن را نیز ممکن ساخته است.
از نظر تاریخی، چندین مسیر تجاری مانند جاده ابریشم و جاده ادویه که قارههای آسیا، آفریقا و اروپا را به هم پیوند میدادند، از ایران عبور میکردند.
در واقع، ساخت راهآهن سراسری ایران در اوایل قرن بیستم، بر نقش کلیدی این منطقه در روابط ارتباطی جهانی از نظر فرهنگی، تجاری، اجتماعی و حتی سیاسی تأکید میکند.
این امر منجر به گسترش تجارت و بهاشتراکگذاری آیینها، مراسم و اعتقادات مذهبی گوناگون بین مناطق مختلف در اوایل قرن بیستم، به ویژه در غرب و آسیای مرکزی شده است.
مزیت شروع دیرهنگام پروژه در ایران این بود که درسهای مهم آموخته شده توسط سایر کشورها در زمینه راهآهن، از ابتدا در ایران به کار گرفته شد.
به عنوان مثال: از سرمایهگذاری و کنترل خارجی اجتناب شد؛ عرض استاندارد ریل برای امکان اتصال در آینده به اروپا پذیرفته شد؛ شیبهای ملایم، با وجود زمینهای گسترده کوهستانی، تعیین گردید؛ لوکوموتیوهای قدرتمند به کار گرفته شدند؛ نقشهبرداری فتوگرامتری هوایی مسیر را در مناطق ناهموار بهینه کرد؛ و برخی از بهترین مهندسان طراحی و ساخت جهان به کار گرفته شدند. چنین عوامل مهمی، طراحی و ساخت یک راهآهن استثنایی در ایران را ممکن ساخت.
به دنبال ساخت راهآهن سراسری ایران، سبک جدیدی از معماری ترکیبی ایرانی-غربی ایجاد شد که معماری معاصر ایران را تحت تأثیر قرار داد.
علاوه بر این، طراحی معماری ایستگاههای قطار، محلهای سکونت کارکنان، انبارها، مخازن سوخت، صنایع وابسته و اکثریت ساختمانهای در طول مسیر ریلی با استفاده از مصالح مدرن و پیروی از یک سبک التقاطی (ترکیبی) متشکل از معماری محلی و غربی انجام شده است. در نتیجه، این سبک به بخشی از هویت معماری هر منطقه تبدیل شد.
راهآهن سراسری ایران از زمان آغاز به کار خود، نقش کلیدی در زندگی روستایی و شهری منطقه ایفا کرده است. در عین حال، به طور مداوم به عنوان یک عامل حیاتی در تجارت و مبادلات فرهنگی بین منطقه و سایر کشورهای نزدیک و دور عمل کرده است.
این راهآهن به نقطه عطفی برای توسعه همهجانبه در منطقه تبدیل شد که طیف گستردهای از جنبههای اقتصادی، سیاسی، تجاری، اجتماعی، فرهنگی و بعداً گردشگری را در یک مقطع حساس از تاریخ معاصر جهان پوشش میدهد.
- معیارهای ثبت در یونسکو و حفاظت
- معیار (ii)
راهآهن سراسری ایران تجلی زنده تبادل چندوجهی ارزشهای انسانی است که با بهکارگیری مهارتها و تجربیات ریلی در ساختوساز نمود یافته و منجر به ظهور یک سبک معماری ترکیبی ایرانی-غربی شده است.
راهآهن سراسری ایران با تسریع حملونقل، اقتصاد و تجارت را رونق بخشید و منجر به احیای مسیرهای فرهنگی-تاریخی مانند جاده ابریشم و جاده ادویه در یک دوره خاص از تاریخ معاصر در آسیای مرکزی و غربی در اوایل قرن بیستم شد.
این رویه بعداً به کشورهای اروپایی گسترش یافت. همچنین این راهآهن به اتصال خلیج فارس به دریای خزر کمک کرد.
علاوه بر این، در زمان ساخت، راهآهن سراسری ایران مدیریت پروژه نمونهای را ترویج کرد که با نتیجه موفقیتآمیز روابط کاری برقرار شده بین دولت ایران، مدیران پروژه و ۴۰ شرکت ایرانی یا بینالمللی که در ۴۳ منطقه ساختوساز مستقر بودند و نیروی کاری متشکل از بیش از ۶۵ هزار مهندس، کارمند اداری و کارگر، محقق شد.
راهآهن سراسری ایران که در یک چشمانداز کوهستانی واقع شده است، ابزاری برجسته برای حل مشکلات پیشبینی نشده اثبات شد، دستاوردی که به دلیل وسعت تجربه بینالمللی به کار رفته در ساخت آن حاصل گردید و این پروژه را قادر ساخت تا به طور کلی، در زمان تعیینشده و با بودجه مصوب به پایان برسد.
- معیار (iv)
راهآهن سراسری ایران نمونهای عالی از یک مجموعه تکنولوژیکی و معماری است که نشاندهنده مراحل عمده توسعه طولانیمدت فعالیتهای انسانی، فنی و اقتصادی در اوایل قرن بیستم، در غرب آسیا است.
این راهآهن نقشی منحصربهفرد در مدرنیزاسیون ایران ایفا کرد. این نقش در وهله اول از طریق واردات و بومیسازی فناوریهای غربی، و در وهله دوم از طریق تأمین مالی ملی که امکان و مدیریت فعالیتهای ساختوساز و اجرای آنها را فراهم کرد و در نهایت از طریق تأثیر بینظیر آن بر حوزههای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور حفظ شد.
این امر همچنین باعث افزایش چشمگیر تجارت و روابط فرهنگی و اقتصادی بین مناطق مختلف در داخل ایران و بین ایران و سایر کشورهای منطقه شد و به این ترتیب، مرحلهای مهم و تعیینکننده در روند توسعه تاریخی ایران و سایر کشورهای منطقه را رقم زد.
این مجموعه زمینه را برای فعالیتهای ارتباطی و حملونقل بعدی با بسیاری از نقاط جهان فراهم کرد. راهآهن سراسری ایران تجسم استفاده خلاقانه از فناوریهای مختلف با هدف دسترسی به دشتها، ارتفاعات، جنگلها و مناطق ساحلی در هر دو انتهای کشور و پیوند دادن سواحل شمالی و جنوبی ایران است.
- یکپارچگی (Integrity) و اصالت (Authenticity)
یکپارچگی: راهآهن سراسری ایران از ابعاد کافی برخوردار است تا تمام ویژگیهای شناسایی شده مورد نیاز برای اثبات ارزش جهانی برجسته خود را در بر گیرد.
این مجموعه شامل تمام جنبههای راهآهن تاریخی سراسری ایران با زیرساختهای کلیدی پشتیبان، کارهای مهندسی و عناصر معماری آن است.
ساختار فیزیکی این مکان عمدتاً در وضعیت خوبی قرار دارد و یکپارچگی، عملکرد فنی و استفاده اجتماعی آن به خوبی حفظ شده است.
به عبارت دیگر، یکپارچگی مکان در محیط خود در رابطه با جنبههای فیزیکی و فنی آن به خوبی حفظ شده است. برخی فشارهای توسعه در مناطق شهری و همچنین فشار عمومی برای مدرنسازی و افزایش کارایی راهآهن مشاهده میشود که نیاز به نظارت دارد.
اصالت: تمام اجزای تشکیلدهنده راهآهن سراسری ایران (مسیر ریلی، تونلها، پلها، ایستگاههای قطار، ساختمانها و سایر تأسیسات) تا حد زیادی اصالت خود را از نظر مکان، محیط، شکل، طراحی، مصالح، استفاده و عملکرد حفظ کردهاند، حتی اگر برخی عناصر ارتقا یافته یا جایگزین شده باشند.
برخی از بخشهای خط ریلی اصلی بزرگتر شده یا کمی تغییر یافتهاند. با این حال، در مجموع، راهآهن سراسری ایران یک ساختار صنعتی و مهندسی زنده و پویا است که به لطف وجود قوانین و مقررات مربوط به حریم حفاظتی، و همچنین الزامات فنی، بصری و عملکردی، از درجه خوبی از اصالت برخوردار است.
- الزامات حفاظت و مدیریت
راهآهن سراسری ایران در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است (شماره ۳۱۹۰۶) و از سال ۲۰۱۷ مشمول قوانین میراث فرهنگی است.
این مجموعه از بالاترین سطح حفاظت ملی برخوردار است. همچنین بیست و دو ساختمان و سازه مجزا در فهرست آثار ملی ثبت شدهاند و بنابراین تحت قوانین میراث فرهنگی هم به صورت ساختمانهای منفرد و هم به عنوان عناصر راهآهن سراسری ایران محافظت میشوند.
این مکان، حریم حفاظتی و منطقه چشمانداز آن تحت حفاظت قوانینی هستند که توسط سازمان حفاظت محیط زیست و تحت قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران وضع شدهاند.
مدیریت مرکزی این مکان بر عهده دفتر راهآهن سراسری ایران است که بخشی از شرکت راهآهن جمهوری اسلامی ایران است.
کمیته راهبری این دفتر مسئول بررسی مسائل مرتبط با حفاظت برای مکان و حریم حفاظتی و همچنین مشاوره و هماهنگی در مورد مسائل بینسازمانی است. نمایندهای از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران نیز عضو این کمیته است و به جنبههای میراثی مرتبط با مدیریت مکان رسیدگی میکند.
از زمان تأسیس، راهآهن سراسری ایران دارای یک طرح جامع برای مدیریت و حفاظت بوده است. برنامههای حفاظت و مدیریت این مکان در زمینههای برنامهریزی، اجرا، مرمت، نگهداری، نظارت، ارزیابی و بازخورد تدوین و در بانکهای اطلاعاتی مربوطه ذخیره شدهاند.
این راهآهن دارای یک طرح جامع مدیریت برای حفاظت بلندمدت در بخشهای مرتبط با فناوری، غیرفناوری، عملیاتی، مالی، تجاری، ایمنی، امنیت، مهندسی عمران، مکانیک، برق، سیگنالینگ و مخابرات است.
این طرحها روشها و فرآیندهایی را حفظ میکنند که وجود مستمر پیوندهای ریلی را مطابق با ارزش جهانی برجسته تضمین میکنند.
عکاس و نویسنده مقاله: رضا گودرزی
در صورت نیاز به عکاسی طبیعت، میراث فرهنگی و گردشگری، چاپ کتاب نفیس عکس یا تابلوهای نفیس ایرانگردی و ایرانشناسی و همچنین برای انجام امور طراحی سایت، سئو گوگل و تنظیم مقاله های تخصصی (با تجربه و سابقه کاری از سال 1375) با ما در ارتباط باشید: 09001075213
لینک های مفیدبرای شما با توجه به صفحه ای که مطالعه فرمودید:
برای خواندن مقاله های بیشتر در زمینه ایرانشناسی و ایرانگردی در سایت پرشیا لطفا اینجا کلیک کنید.
برای آشنایی با تمام میراث جهانی ثبت شده ایران در یونسکو، در سایت پرشیا لطفا اینجا کلیک کنید.
برای ورود به فروشگاه سایت پرشیا لطفا اینجا کلیک کنید.
این مقاله را می توانید از طریق واتساپ و تلگرام… به اشتراک بگذارید:
