تخت جمشید

تخت جمشید دومین میراث جهانی ایران در یونسکو و بدون شک یکی از مهمترین میراث باستانی ایران و یادگار هخامنشیان از 2500 سال پیش است.

هخامنشیان

نام اولین رهبر پارسیان هخامنش بود که هخا (hakha) به معنی دوست و منش (manish) به معنی اندیشیدن است. این حکومت وقتی بدست کوروش و پسرانش رسید طی 30 سال آن را تبدیل به بزرگ ترین امپراتوری تاریخ کردند.

کوروش در ابتدا قبایل و اقوامی را که ایجاد آشوب می کردند سرکوب کرد و پس از غلبه بر “استیاگس” پادشاه مادها ابتدا همدان را به عنوان پایتخت انتخاب کرد.

کوروش در جریان جنگ در شرق قلمرو خود کشته شد و در پاسارگاد به خاک سپرده شد. فرزند ارشدش کمبوجیه پادشاه بابل بود و قبل از لشکرکشی به مصر برادرش را از بیم تصرف سلطنت در زمان غیابتش، به قتل رساند و در این زمان فردی بنام “گئومات” از فرصت استفاده کرد و خود را در پارس، بردیا و شاه معرفی کرد.

کمبوجیه هم به سرعت به ایران برگشت ولی در میانه راه درگذشت. سپس داریوش شاهزاده هخامنشی، فرزند “ویشتاسب” و نوه “آریامنه” که از نیزه داران در لشکرکشی به مصر بود، بردیای دروغین را به هلاکت رساند و طی 19 نبرد در یکسال و نیم تمام شورشیان را سرکوب کرد و “شاه بزرگ ایران” شد.

داریوش برنامه های کمبوجیه را ادامه داد و در مصر معبد بزرگ با نگاره ای از خود ساخت. سپس برای اطلاع همگان دستور داد سنگ نگاره بیستون را در جاده قدیمی ماد – بابل در 5 ستون و 414 سطر حک کنند.

معمای ساخت پرسپلیس

تخت جمشید به دستور داریوش بر روی پهنه سنگی به طول 455 و عرض 300 و به ارتفاع تقریبی 15 متر و به مساحت 125000 متر مربع در دامنه کوه رحمت در نزدیکی شهر مرودشت امروزی، در دشت آباد “خوادایتیشه” پی ریزی شد.

تخت جمشید بنایی که توسط هنرمندان، طراحان، حجاران، مهندسانی که از سراسر قلمرو هخامنشیان فرا خوانده شده بودند تبدیل به شگفتی شد که علاوه بر نشان دادن عظمت پادشاهی هخامنشیان در آن دوره هنوز هم پس از گذشت 2500 سال این کاخ ها و ستون های ویران ولی زیبا بصورت معمایی برای بازدیدکنندگان و تاریخ شناسان باقی مانده و یکی از بزرگترین آثار باستانی جهان است.

شهر شاهنشاهی تخت جمشید که به عنوان گوهر مجموعه‌های هخامنشی (پارسی) در زمینه‌های معماری، شهرسازی، فناوری ساخت و ساز و هنر شهرت دارد و در زمره محوطه‌های باستان‌شناسی قرار گرفته که مشابهی ندارند و شاهدی بی‌نظیر از یکی از کهن‌ترین تمدن های جهان است.

کار ساخت سنگ بنا و پی عظیم شهر در حدود سال 518 قبل از میلاد توسط داریوش بزرگ، پادشاه امپراتوری هخامنشی آغاز شد. در این سنگ بنا، پادشاهان متوالی مجموعه‌ای از ساختمان‌ها و کاخ های خیره‌کننده از نظر معماری مانند کاخ عظیم آپادانا و تالار تخت “کاخ صد ستون” را برپا کردند.

همانطور که امپراطوری هخامنشیان بزرگ ترین پادشاهی تاریخ بوده است، این شهر نیز به غنی ترین شهر زیر آفتاب در دنیای باستان شهرت دارد.

پادشاهان هخامنشی داریوش اول (522-486 پ.م.)، پسرش خشایارشا اول (486-465 پ.م.) و نوه اش اردشیر اول (465-424 پ.م.)، سنگ بنای این مجموعه 13 هکتاری باشکوه را بنا نهادند و پلکان‌های ورودی، دروازه ملل، کاخ سلطنتی آپادانا، کاخ تچر، کاخ صد ستون و سایر بناها و اتاق‌های پذیرایی را بر روی آن بنا نهادند.

سنگ بنا و پی این مجموعه باستانی با کانال های آب و فاضلاب که در مواقع باران و سیل در عرض چند دقیقه این محوطه باستانی را خشک می کند و قبل از ساخت هر کاخ و بنایی طراحی و پی ریزی شد، یک خلاقیت معماری باشکوه است.

پله‌های ورودی و دسترسی دوتایی و متقارن، دیوارهای پوشیده از حجاری های بینظیر در سطوح مختلف، گاو نرهای بالدار حجاری‌شده غول‌پیکر و بقایای سالن‌های بزرگ با ستون های برافراشته، نوشته های زرین و سیمین پیدا شده در زیر سنگ بناهای کاخ آپادانا همگی تخت جمشید را به یک بنای باستانی بی همتا در دنیا تبدیل کرده است.

مهندسی دقیق برای پی بنا و ستون های سنگی عظیم در 2500 سال پیش در کنار سقف‌های سبک‌تر با استفاده از تیرهای چوبی برای قرار گرفتن روی ستون ها، نشان از هوش بالای معمارهای هخامنشی است.

آن ها توانستند از حداقل تعداد ستون‌ها برای نگهداری از سقف‌های استفاده کنند و در نتیجه فضای داخلی سالن ها بزرگ تر و بیشتر شد.

ستون‌ها با سرستون‌های بینظیر و بزرگ پوشانده شدند. معمولی ترین سرستون دو گاو نر بود که در آن دو گاو نر زانو زده، پشت به پشت قرار داشتند و بر روی گردن های جفت شده و سرهای دوقلوی آن ها تیرهای چوبی سقف قرار می گرفت.

تخت جمشید مقر حکومت امپراتوری هخامنشی بود، هرچند که اساساً به منظور نمایش و مرکز دیدنی برای پذیرایی‌ها و جشن‌های شاهان و امپراتوری آن ها طراحی شده بود.

سنگ نگاره های سالم برجا مانده در پرسپلیس خود گویای تاریخ هخامنشیان، نحوه زندگی، سرزمین های فتح شده و آداب و رسوم و لباس های مردمان آن ها، جشن های نوروزی و تمام تاریه حکومت هخامنشی است.

از ویژگی های تخت جمشید می توان به استفاده از 873 ستون سنگی که ارتفاع بعضی از آن ها به 20 متر می رسید و متاسفانه امروز تنها 20 عدد از آنها سرجایشان ایستاده اند اشاره کرد.

ستون های 3 تیکه و وزینی که هنوز پس از 2500 سال کسی نمی داند چطور در آن زمان آن ها را روی هم قرار دادند و سپس سرستون هایی را به وزن 15000 کیلوگرم را بر آن ها استوار ساختند.

راه ورود به تخت جمشید در ابتدا در سمت جنوب آن در کنار سنگ نبشته های داریوش بود و سپس در ضلع شمال غرب آن پلکان دو شاخه زیبایی با 111 پله و دو پاگرد ساخته شد که باتوجه به ارتفاع کم و پهنای آن اسب سواران براحتی می توانستند از آن ها بالا بروند.

اهمیت و کیفیت امروزی ویرانه های تاریخی و سنگ نگاره های سالم آن در برخی کاخ های این بنا، آن را به یک سایت باستانی منحصر به فرد تبدیل کرده است.

معیارهای یونسکو

هر سایت تاریخی یا باستانی برای ثبت در میراث جهانی یونسکو باید یک یا چند معیار از معیارهای تعیین شده را داشته باشد. در این بخش از مقاله می پردازیم به معیارهای تخت جمشید.

معیار اول: بنا و پی تخت جمشید، با پله‌های دسترسی دوتایی و متقارن، دیوارهای پوشیده از سنگ نگار و مواردی که گفته شد و جزو شاهکارهای مهندسی تاریخ باستان است، یک خلاقیت معماری باشکوه است.

سبک‌سازی سقف‌ها و استفاده از تیرهای چوبی به معماران هخامنشی این امکان را می‌داد که در محوطه‌های باز از حداقل تعداد ستون‌های باریک شگفت‌آور (1.60 متر قطر در مقابل ارتفاع حدود 20 متر) استفاده کنند.

آن ها با سرستون های معمولی پوشیده شده اند، جایی که، بر روی پیچ های دوتایی، ربع های جلوی دو گاو نر زانو زده، پشت به پشت، گردن های جفت شده و سرهای دوقلوی آنها را مستقیماً در زیر تلاقی تیرهای سقف امتداد می دهند.

معیار سوم: این مجموعه از سازه های باشکوه مانند پلکان‌های ورودی و دروازه ملل، اتاق‌های تاج و تخت (آپادانا)، اتاق‌های پذیرایی و ساختمان‌های ضمیمه در زمره بزرگ‌ترین مکان‌های باستان‌شناسی جهان طبقه‌بندی می‌شود.

معیار ششم: سنگ بنای تخت جمشید همچنان که داریوش موسس آن می‌خواست، تصویر خود سلطنت هخامنشی است. در این مجموعه سنگ نگاره های بسیار از جنگجویان و نگهبانان حجاری شده که رژه می روند و همگی به شاه ادای احترام می کنند.

مجموعه تخت جمشید با شماره 20 در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.

دروازه ملل

پس از بالارفتن از پله های ورودی تخت جمشید به دروازه ملل (هر دو عکس بالا) که الگویی از دروازه پاسارگاد است و توسط کوروش ساخته شده بود، می رسید که تمامی کسانی که وارد تخت جمشید می شدند ناگزیر باید از آن عبور می کردند.

نام دروازه ملت ها را خشایارشا در یکی از کتیبه هایش روی این بنا گذاشته است. نگاره های عظیم از موجودهای افسانه ای بر گرفته از هنر آشوری از این دروازه نگهبانی می کردند.

روی دیواره داخلی این دروازه سنگ نبشته ای به سه خط میخی فارسی باستان، ایلامی و بابلی به دستور خشایارشا حک شده است. هر ضلع این دروازه 25 متر و مساحت کل آن 600 متر مربع است. این دروازه دارای چهار ستون 17 متری بوده است که متاسفانه فقط دو عدد از آن ها باقی مانده است.

کاخ آپادانا

از مهمترین و عظیم ترین بناهای تخت جمشید می توان به کاخ آپادانا (هر دو عکس بالا) اشاره کرد که توسط داریوش پی ریزی شد که ساختن آن 30 سال به طول انجامید و در اوایل پادشاهی خشایارشا پایان یافت.

کاخ بینظیر آپادنای تخت جمشید قرینه کاخ آپادانای شوش است که با مساحت 12000 متر مربع دارای یک تالار مرکزی و سه ایوان می باشد که در سمت جنوب دروازه ملل قرار دارد.

مهندسی و معماری کاخ آپادانا نیز بسیار شگفت انگیز است. تالار مرکزی آن مربع شکل با ضلع 60/5 متر با دیوارهایی به عرض 5/32 متر از جنس خشت خام و دارای مجموعا 36 ستون 20 متری عظیم از جنس سنگ آهکی سفید است که در هر ضلغ آن 6 ردیف ستون قرار دارد که سقف را نگه می داشته است.

ایوان های کاخ آپادانا نیز هر کدام دارای 12 ستون می باشد که سر ستون های ایوان غربی به شکل گاو است و ایوان های شرقی تنها ایوانی است که از سرستون دو شیر افسانه ای بهم پیوسته استفاده شده است و در ضلع شمالی کاخ آپادانا پلکان ورودی با نگاره هایی بینظیر در دنیا ساخته شده است.

لوح های معروف زر و سیم (هر چهار عکس بالا) که حاوی متن هایی به زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی است همراه با چند سکه طلا در چهارگوشه تالار آپادانا زیر دیوارهایی به قطر 5 متر در صندوق های سنگی یافت شدند که نشانگر دوراندیشی داریوش بزرگ است که آیندگان بدانند:

داریوش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه سرزمین ها، پسر ویشتاسب هخامنشی، گوید داریوش شاه: این (است) شهریاری که من دارم، از (سکاها) که آن سوی (سغند) است از آنجا تا حبشه، از هند از آنجا تا سارد، آن را اهورا مزدا، که بزرگ ترین خدایان (است) به من ارزانی فرمود، اهورا مزدا مرا و خانواده پادشاهی مرا بپا یاد.

عکس سیاه سفید اول مربوط به لحظه پیدا شدن لوح ها در تخت جمشید، عکس رنگی دوم مربوط به لوح زرین، عکس سوم کیت گارنر با در دست داشتن یکی از دو لوح طلایی و عکس رنگی چهارم مربوط به دو لوح سیمین و زرین در موزه ایران باستان است.

این دو لوح از نظر تاریخی ارزش بسیار مهمی دارند و در بازدید از موزه ایران باستان حتما از آن ها دیدن کنید.

کاخ تچر

پس از بازدید و عبور از کاخ آپادانا، اگر به سمت جنوب حرکت کنید به کاخ بینظیر تچر می رسید. این کاخ که یکی از زیباترین کاخ های تخت جمشید است (هر دو عکس بالا) توسط داریوش بر روی سنگ نبشته ای که در درگاه جنوبی کاخ قرار دارد، بنام کاخ تچر نامیده شد. در هنگام درگذشت داریوش کار ساختمانی پایان نیافت و ادامه کار ساخت کاخ توسط خشایارشا انجام شد.

کاخ کاخ تچر در ارتفاع 2/5 متری از سطح صفه تخت جمشید با عرض 30 در طول 40 متر ساخته شد و مساحت آن 1160 متر مربع است.

تالار مرکزی کاخ تچر حدود 250 متر مربع مساحت دارد و دارای 12 ستون بوده که سقف را نگاه می داشته و پس از آتش سوزی تخت جمشید تنها درگاه های 75 تنی و 18 تاقچه 18 تنی این کاه که از سنگ تراشیده شده بودند بر جا مانده است.

در ضلع جنوبی کاخ ایوانی با 8 ستون سنگی قرار داشته که طبق سنگ نبشته خشایارشا، به دستور او ساخته شده است.

کاخ صد ستون

کاخ صد ستون (هر دو عکس بالا) در مساحتی بالغ بر 4700 متر مربع بنا شده که هر ضلع آن 70 متر است و بخاطر تعداد ستون هایش به این نام خوانده می شود.

یکصد ستون 14 متری که در ردیف های 10 تایی قرار داشتند. کارهای ساختمانی این کاخ در زمان اردشیر یکم به پایان رسید. این کاخ در سمت شرق کاخ آپادانا قرار دارد.

دو درگاه سنگی در دو سوی کاخ راه ورودی به آن بودند و تنها ایوان کاخ در ضلع شمالی قرار داشته که دارای 16 ستون بوده و متاسفانه در حال حاضر تنها یک ستون آن برپا است.

کاخ هدیش

در هنگام ورود به تخت جمشید اگر از دروازه ملل به سمت راست و جنوب حرکت کرده باشید، در ابتدا به کاخ آپادانا، سپس به کاخ تچر و بعد به یکی از جنوبی ترین کاخ های تخت جمشید، یعنی کاخ هدیش می رسید.

یکی از بناهایی که خشایارشا ساخت آن را آغاز کرد کاخ هدیش بود. خشایارشا در سنگ نبشته ای نیز این کاخ را بنام هدیش خوانده است.

می گوید خشایارشا، شاه بزرگ بخواست اهوره مزدا این هدیش را من ساختم

این کاخ زیبای 2200 متری دارای ستون های زیبا، سنگ نگاره های شاهی و کتیبه های میخی بر بالای ستون ها است. تالار مرکزی کاخ هدیش به مساحت 700 متر مربع بوده و سقف آن بر 36 ستون سنگی قرار می گرفت.

در این کاخ 24 ستون نیز در اتاق ها و ایوان قرار داشته است که متاسفانه هیچکدام برپا نیستند. در این کاخ ۱۳ اتاق وجود داشته است.

کار ساخت این کاخ در پایان فرمانروایی اردشیر یکم به پایان رسید. در سمت شمال این کاخ یک ایوان با دو درگاه بساخته شده بود.

در ضلع شرقی و غربی آن راه پله هایی برای ورود ساخته شده بود و در ضلع جنوبی نیز دوراه پله وجود دارد که تنها یکی از آن ها باقی مانده است.

کاخ سه دروازه

بعد از بازدید از کاخ هدیش، تقریبا به سمت کاخ سه دروازه (عکس بالا) در سمت شرق هدایت می شوید. کاخ دیگری که توسط خشايارشا بنا شد، كاخ شورا یاسه دروازه نام دارد.

این کاخ با ساخت پلکان شمالی و نگاره هایش در زمان اردشيريكم، تکمیل شده است. کاخ شورا در جنوب شرق کاخ آپادانا و تقریبا در مرکز تخت جمشید قرار گرفته است.

دارای تالاری مرکزی به وسعت تقریبی ۲۵۰ متر مربع بوده و سقف آنرا چهارستون سنگی بردوش نگاه می داشته اند. در مرکز این تالار ، تخته سنگی به طول و عرض ۷۰ سانتی متر قرار گرفته که در میانه آن حلقه کوچکی به قطر ۷ سانتی متر تراشیده شده است، بعضی از دانشمندان این محل را جایگاهی برای تصحيح واستخراج تقویم و نگهداری زمان وروز و ماه دانسته اند.
سه ورودی این کاخ فضای باز صفه شمال را به کاخ اختصاصی، کاخ مسکونی در جنوب و حرمسرا در جنوب شرقی متصل می کرد و به همین دلیل به سه کاخ دروازه مشهور شد.

نگاره دروازه شمالی و جنوبی آن، همانند نگاره دروازه جنوبی کاخ اختصاصی داریوش است. خشایارشا آنقدر عمر نکرد تا شاهد اتمام ساختمان های عظیم تخت جمشید باشد.

پسرش اردشیر اول پیگیر کارهای نیمه تمام او شد. اردشیر در سنگ نبشته ای سه زبانه می گوید که کاخ “هدیش ” را او به پایان برده است.

اردشیر شاه بزرگ گوید بخواست اهورا مزدا این کاخ را خشایارشا شاه، که پدر من بود قبلا شروع کرد، پس از آن من بنا کردم. اهورا مزدا با خدایان مرا و شهریاری مر او آنچه را كه بوسيله من کرده شد بپاید.

سرستون شیردال

این نوع سر ستون ها در تخت جمشید بسیار مرسوم بوده است، سرستون هایی که بشکل دو حیوان پشت به هم بوده و چوب های سقف بر روی آن ها قرار می گرفت و یکی از کامل‌ترین نمادهای قدرت و پادشاهی در دوران باستان بوده است.

سرستون شیردال (گریفین) حیوانی با سر عقاب و دست ها و بدن شیر است. ایده لوگو هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران که همان «هما» است از این مرغ اسطوره‌ای دنیای باستان گرفته شده است.

عنقا یا سیمرغ اساطیری و افسانه‌ای سنتی که در شاهنامه فردوسی به آن اشاره شده است نیز می تواند شیردال یا گریفین و همان هما باشد،

این پرنده در بعضی از دوره های تاریخی ایران در متون ادبی فارسی به نام هما آورده شده که جایگاه بزرگی در ادبیات و باورهای ایرانیان داشت، چنان‌که این پرنده را موجب سعادت دانسته و می‌پنداشتند که سایه‌اش بر سر هر کسی افتد او را خوشبخت می‌کند.

عکس پایین یک عکس هوایی از تخت جمشید است که در سال های 1935 تا 1937 میلادی توسط اریش اشمیت باستان شناس آلمانی الاصل گرفته شده است.

سخن عکاس

برای اولین بار در سال 1374 به تخت جمشید سفر کردم، سفری به دل تاریخ ایران باستان در کنار مردمی صمیمی و میهمان نواز… یکی از عجایب ایران و جهان که بعد از گذشت سال ها هنوز معمای نحوه ساختن این بنای عظیم و بی همتا در 2500 سال پیش حل نشده است.

عکاسی از این بنای باستانی هیچگاه تمامی ندارد، هر بار در زوایای بیشتر و بهتر می توان عکس گرفت. ستون ها، سنگ نگاره ها، کتیبه های به خط میخی، پادشاهان و مردم هخامنشی و مردم سرزمین های دیگر در مراسم نوروز، دروازه ملل و کاخ ها همه تخت جمشید را به بزرگترین سایت باستانی ایران تبدیل کرده است.

در حال حاضر آماده چاپ یک کتاب عکس نفیس از این مکان باستانی که دومین میراث جهانی ایران در یونسکو است، هستم تا با افتخار گوشه ای از تاریخ ایران باستان را به تصویر بکشم و خستگی سفرهای این سال ها را با دیدن این کتاب از یاد ببرم.

در صورتی که علاقمند به همکاری بصورت اسپانسر در چاپ این کتاب هستید، لطفا با ما تماس بگیرید.

صرفا جهت اطلاع عکس های سیاه سفید قدیمی در این مقاله مربوط به دوران قاجار و عکاس های آن دوران می باشند.

تقریبا اولین عکس های تخت جمشید حدود یک قرن پیش و در دوران قاجار از این مجموعه باستانی گرفته شد که تعدادی از آن ها را تا اینجا در مقاله دیده اید.

برخی از آن ها مشخص است که توسط برخی از باستان شناسان غربی و موسسه های شرق شناسی که بسیاری از این آثار باستانی ایران را چپاول کردند، گرفته شده است و برخی از عکس ها هم مشخص نیست که در چه سالی و توسط چه شخصی عکاسی شده اند.

در اینجا تعداد محدودی از این عکس ها را با شما به اشتراک می گذاریم. با تشکر از تمام عکاسانی که این عکس های مهم و مفید را برای ما به یادگار گذاشتند.

در عکس پایین آقای ارنست هرتسفلد را در کاوش های اولیه تخت جمشید می بینید.

صنایع دستی و هنری

تابلو عکس نفیس تخت جمشید در سایز 50-70 و 100/70، برای دیدن این تابلو عکس نفیس می توانید اینجا کلیک کنید.

تابلو عکس نفیس دروازه ملل تخت جمشید در سایز 50-70 و 100-70 برای دیدن این تابلو عکس نفیس می توانید اینجا کلیک کنید.

برای دیدن تیشرت های پنبه درجه یک با طرح های تخت جمشید مانند کاخ صدستون در رنگ سفید و مشکی لطفا اینجا کلیک کنید.

برای دیدن تیشرت های پنبه درجه یک با طرح های تخت جمشید مانند دروازه ملل در رنگ سفید و مشکی لطفا اینجا کلیک کنید.

برای دیدن تیشرت های پنبه درجه یک با طرح های تخت جمشید مانند کاخ تچر در رنگ سفید و مشکی لطفا اینجا کلیک کنید.

کتاب عکس نفیس تخت جمشید

آرشیو عکس بسیار زیبا و جذابی از مجموعه تخت جمشید در طول سال ها توسط عکاس سایت، رضا گودرزی تهیه و آماده شده است و نتیجه آن یک کتاب عکس نفیس از تخت جمشید است که هم اکنون آماده چاپ می باشد.

از اشخاص، کارخانه ها، معادن، شرکت ها و برندهایی که علاقمند به همکاری در زمینه چاپ کتاب عکس نفیس و انجام مسولیت های اجتماعی خود در زمینه میراث فرهنگی و گردشگری هستند، دعوت میکنیم با ما تماس گرفته و برای کسب اطلاعات بیشتر با زدن روی دکمه زیر وارد صفحه کتاب عکس نفیس تخت جمشید شوند: